-
Cari açık sistemiktir
Cari açık sistemiktir
Ege CANSEN
hurriyet.com.tr
20 Ağustos 2008
EKONOMİ Bakanı Mehmet şimşek, "Cari açık, IMF’nin bize uygulayın dediği para politikasının bir sonucudur" dedi. Bakan şimşek’in bu tespiti yüzde yüz doğrudur.
Enflasyonla mücadele için Türk Lirası’nın faizi (sermaye hareketlerinin serbest olduğu bir ortamda) yüksek tutulunca şirketler ve bankalar, yurt dışından ucuz dövizle borçlanmakta, yabancılar da TL’li mali varlıklara yatırım yapmaktadır. Bu yüzden döviz arzı artmakta, arzı artan dövizin fiyatı düşmekte ve cari açık oluşmaktadır. Ekonomimizi kırılgan hale getiren "yüksek faiz-düşük kur" kısır döngüsü işte budur. Bakanın sözlerine niye itiraz edildi anlamadım.
* * *
Ahir zaman iktisat peygamberlerinden Milton Friedman 16 Kasım 2006’da aramızdan ayrıldı. Friedman, "iktisadi sorunları en iyi piyasa mekanizması çözer" diyenlerin kümelendiği Chicago üniversitesi’nin hocasıydı. "Büyük Sahra’nın yönetimini devlete bırakın, 10 yıl sonra kum kıtlığı başlar" diyecek kadar devletçiliye karşıydı. II. Dünya Savaş’ının bitiminden 1980’e kadar, Amerika hariç hür dünyanın hemen her yerinde iktisada, "müdahaleci sol" düşünce egemendi. Komünist (sosyalist) blok iktisatçıları, zaten tanım gereği böyleydi. Ancak Amerika’nın iktisadi gelişmesi, tüm dünyayı şaşırttı. Bu başarının felsefi altyapısı olan "serbest piyasa sistemi" de moda oldu. İşte Friedman bu sistemin "parasal ekonomi" yıldızlarından biridir. Steve Hanke ise, Friedman’ı anlayan ve iyi anlatan bir iktisatçıdır. Bugün köşemde onu misafir edeceğim. Konumuz Friedman’ın "parası döviz olmayan bizim gibi ülkelerin" kur rejimleriyle ilgili hadisleri olacak.
1. Friedman’a göre, biri sabit, diğeri yüzer (İngilizcesi "floating", bizde dalgalı deniyor, hálbuki dalgalanmaya "fluctuation" denir) diye tanımlanan iki değil, birbirinden farklı üç tür kur rejimi vardır. Bunlar sırasıyla a) sabit), b) yüzer ve c) çapalı diye adlandırılır.
2. Friedman "yüzen kur rejimi" tavsiye etmiştir demek yanlıştır. üünkü Friedman her zaman yüzer kur rejimini tavsiye etmemiştir. Friedman’a göre en iyi rejim "sabit kur", ikinci en iyi rejim "yüzer kur" en kötüsü ise "çapalı kur" rejimleridir.
3. Friedman, sabit kur rejimi ile kendisinin (unified currency) dediği "birleşik kuru" kastetmektedir. Bunu sağlamanın ise iki yolu vardır. Birincisi, merkez bankasını lağvedip, yerini "Para Birimi Kurumu" tesis etmektir.İkincisi, o ülkede bir başka ülkenin (büyük ve istikrarlı ekonomisi olan bir ülkenin) para birimi kullanılmaktadır. Yani tam dolarizasyon veya avrozisyon.
4. Friedman, merkez bankalarının herhangi bir kur hedefinin bulunmadığı, kimseye kurların seviyesiyle ilgili bir söz vermediği, ama gerekince kurlara müdahale ettiği "yönetilen yüzer kur" rejiminin aslında bir "çapalı kur rejimi" olduğunu söylemektedir.
5. Friedman’a göre "çapalı kur" rejimlerin en kötüsüdür. üünkü bu rejimde merkez bankaları aynı anda hem faizleri hem de kurları denetlemek istemektedir. Bu ise imkánsızdır. üapalı kur rejimleri sonunda mutlaka cari açık krizine sebep olur. (Devamı var)
Son Söz: Ya faizi tut, kuru sal; ya da kuru tut, faizi sal.
...
-
Parası döviz olmayan ülkelerde kambiyo rejimi
Ege CANSEN
hurriyet.com.tr
23 Ağustos 2008
üARşAMBA günkü yazıda Steve Hanke’nin bir makalesini özetlemiş ve Türkiye’nin gitgide büyüyen cari açığının, sistemik bir bozukluk olduğunu yazmıştım.
Sistemik bozukluk, istenmeyen sonuçlar, herhangi bir hatadan değil, sistemin işleyişinden dolayı oluşuyor demektir. Diğer bir değişle, benim "örtülü kur çapası" diye adlandırdığım, büyük usta Friedman’ın da "yönetilen dalgalı kur" gerçekte "kur çapası"nın bir türüdür dediği kambiyo rejimi, Türkiye gibi bir ülkede her zaman cari açık yaratacaktır. Başını banka iktisatçılarının çektiği "yüksek faiz-düşük kur" lobisine göre cari açık, hem enflasyonu düşürmek hem de hızlı kalkınmak için verilmesi gereken bir ödündür. Bu politikanın alternatifi yoktur. Dolayısıyla yapılması gereken cari açığı yok etmek değil, onu sürdürmektir. Bunun da çaresi, hükümetin ülke varlıklarını veya kamunun müstakbel gelirlerini kırdırarak yabancılara satması, ayrıca sıcak/soğuk döviz girişlerini aksatmamasıdır.
Ben, buna itiraz ediyorum. İzlenen yol, batıldır. Bu, çıkmaz bir sokaktır. Allah kerim, bir gün cari açığın çaresi de bulunur denemez. Uygulanan rejimin iki alternatifi vardır. Birincisi, Friedman’ın "unified" dediği sabit kur, ikincisi ise gerçek dalgalı kambiyo rejimine geçmektir. Yani ya ulusal para birimi pratik olarak terk edilecek ve küresel bir para birimini kabul edilecektir ya da dövizin fiyatının piyasada oluşmasına (faiz arttırarak), müdahale edilmeyecektir. Türkiye, AB’ye girecekse, siyasi entegrasyondan önce ekonomik entegrasyonu tamamlamalıdır. Bunun bir ayağı "Gümrük Birliği"ne girmekti ki girilmiştir, ikinci ve daha önemli ayağı ise "Para Birliğine" girmektir. Bu iş ne kadar çabuk olursa o kadar iyi olur.
* * *
Böyle bir öneri ortaya atılınca, sanki yarın sabah bir Hükümet Kararnamesi çıkartarak veya haftaya TBMM’den bir kanun geçirerek bu dönüşüm sağlanabilir deniyormuş gibi itiraz edenler seslerini yükseltmeye başlar. Büyük değişiklikler, stratejik kararlardır. Böyle bir karar verildikten sonra alınacak her para-fiskal önlem, adım, adım ülkenin kambiyo rejimini bu yeni modele yaklaştıracak şekilde tasarlanacaktır. Ne kadar hazırlık yapılırsa yapılsın, yine de kesin dönüşüm olduğunda, ortaya bir alay uyum sorunu çıkacaktır. Bunlar da birer, birer çözülecek veya aşılacaktır. Yürürlükteki örtülü kur çapasından vazgeçilince, ülkede kalıcı istikrara hizmet edecek bir kambiyo rejimi yerli yerine oturmuş olacaktır.
* * *
Steve Hanke, makalesinde Friedman’ın sabit kur rejimini tavsiye ederken bu rejiminin, bir merkez bankası tarafından yönetilmesi fikrini çok tehlikeli bulduğunu vurgulamaktadır. Merkez bankaları işin içinde olursa, para politikasında takdir hakkını kullanarak, "döviz rezervleri ile para arzı" arasındaki birebir ilişkiyi bozabilir ve bu ilişkinin kopması, sabit kur rejimini bir felakete dönüştürebilir demektedir. Friedman, piyasa güçlerine müdahale edilmemesi kaydıyla, hem yüzer (dalgalı) hem de sabit kur sistemlerini savunmaktadır. Gelişmekte olan ülkeler için ise "sabit-birleşik kur rejimini" bilhassa tavsiye etmektedir.
Son Söz: Fakirin parası, zenginin kafasını yorar.
...
