Türklerin En Büyük icadı ya da Türk Dili

[atoybil]

Türklerin En Büyük İcadı ya da Türk Dili


Geçen haftanın dikkatimi çeken iki haberinden birisi ğTürk çocuklarının Alman akranlarından yüzde şu kadar daha ahmak olduklarığna ilişkin ğbilimselğ saptama; ikincisi, yine aynı Türk çocuklarının anadil öğrenimini iki-üç yaş gibi olmadık bir sürede tamamlıyor olmalarının çeşitli telmihleri.

Birinci iddianın sahiplerini, ikinci iddianın sahipleriyle bir araya getirip dinlemek lazım, lazım olmasına da, Batılılaştırmacı aydınlarımızın ilgisini ğTürk diliğ gibi milliyetçi ses veren bir konuya çekmenin mümkünmüş gibi durmadığı da muhakkak. Perdeyi biraz aralamaya çalışalım: Psiko-dilbilim, ğpsikolojinin dilbilimiğ anlamında bir akademik uğraş olup, insanoğlunun dil edinme, kullanma ve anlama sürecini oluşturan psikolojik ve nörobiyolojik unsurları araştırır.


Psiko-dilbilim ve çocuklar...

Psikolojiyi kabaca bireyin davranışlarını, zihnini ve düşüncelerini; nörobiyolojiyi beynin biyolojik yapısını irdeleyen çalışmalar olarak tanımlayabiliriz. ğPsiko-bilimğ denilen akademik uğraş (ki, beynin nasıl işlediğine ilişkin verilerin olmadığı dönemlerde felsefecilerin işiydi) günümüzde psikoloji, biyoloji, nöroloji, iletişim teorisi gibi birden fazla araştırma dalını bütünleştirir; ğkelimeleriğ ve ğgramer kurallarınığ bir araya getirerek ğanlamlı bir cümleğ yapmamızı mümkün kılan ğalgılama süreçleriğni araştırır. Bu bağlamda, konuşmaları, yazılı metinleri nasıl anlamlandırabildiğimizi çözümlemeye çalışır. Psiko-dilbilimin başlıca denekleri, çocuklardır. Doğumlarından itibaren dil öğrenmeye başlayan çocukların bu beceriyi nasıl elde ettikleri araştırılır.

Bu araştırmaların bir yan-ürünü de ğkonuşulan dilğe ilişkin bilgilerdir. Araştırmalar, çocukların dil öğrenme becerilerini etkileyen önde gelen unsurlardan birisinin anadillerinin yapısı olduğunu ortaya koymaktadır ki, bu da bizi ğTürklerin en büyük icadıdırğ dediğim Türk diline getirir. Bu alanda Türkiyeğde yapılan ilk kapsamlı araştırmalardan birisi, Prof. Dan I. Slobin yönetiminde gerçekleşmiştir. 1939 doğumlu Prof. Slobin, psikoloji lisansını University of Michiganğda; doktorasını 1964ğte Harvardğda yaptı. Türkçe de dahil olmak üzere dokuz civarında dil bilen Slobin, halen UCLAğde hoca. ğ70ğli yılların ortalarında Slav dillerine örnek olmak üzere eski Yugoslavyağda, Latin dillerine örnek olmak üzere Romağda, Anglo-Sakson dillerine örnek olmak üzere ABDğde ve ğTürkik dillerineğ örnek olmak üzere İstanbulğda eşzamanlı çalışma yürütmüştür.

Hemen ifade etmeliyim: ğTürkik dilleriğni tırnağa alma nedenim, Türkçenin dünya dilbilim klasmanındaki ğsiyasiğ konumlamasına dikkat çekmek. şöyle ki, Türkiye Türkçesine ğTürkiğ şeklinde giren ğTürkikğ kelimesinin mucidi, üarlık Rusyağsı. üarlık Rusyağsının Orta Asya halklarına ve dolayısıyla dillerine isim takmak ve siyasi gelişmelere göre bu isimleri değiştirmek gibi bir politikası vardı. ürneğin, ğKara Tatarğ olarak bilinen Altay dilini ğOyrotğ olarak değiştirmişlerdi ki Oyrot, Moğol oymaklarının birinin adıdır. Oyrot, bir süre sonra ğAltayğ olarak tekrar değiştirilmiş, ğUygurğ yine bir süre için ğTarançiğ olmuş, sonra tekrar ğModern Uygurğ diye anılmış, Kazakğa ğKırgızğ denmiş, vb. vb... Sonra zaman içinde, ğTürkğ kelimesi Osmanlılarla, ğTürkçeğ konuşanlar da İmparatorluğun Türk unsurları ile sınırlanıyor. Türkçe, ğTürkiğ dillerin birisi konumuna indirgeniyor; ğAltay dil ailesiğ grubunun bir alt-başlığı telakki ediliyor. Dan I. Slobin başkanlığında yapılan o yıllardaki araştırmada 48 çocuk, 2 yaş 8 aydan başlanıp, 4 yaş 2 aylık oluncaya kadar üç ay arayla, her biri asgari altı saat süren incelemeye konu olmuşlardı. üeşitli oyuncaklar kullanılarak, hangi komutu, ne kadar ve nasıl anladıkları saptanıyor, ayrıca sürekli açık olan kayıt cihazlarıyla kelime dağarcıkları, kendi kendilerine konuşmaları, gramer kurallarını uygulama biçim ve zamanlamaları kaydediliyor; dil öğrenme sürecinin basitten karmaşığa giden dönüm noktaları tesbit ediliyordu. Bu bağlamda, anlaşılması en zor komutlardan birisinin, örneğin, ğkediyi besleyen bebeğin saçını okşağ şeklinde bir üçleme olduğunun söylendiğini hatırlıyorum. Profesör Slobin, Türk çocuklarının bu komutu araştırmanın yapıldığı diğer merkezdeki akranlarından çok önce öğrendiklerinin tesbit edildiğini söylemişti.


Türkçenin üstün nitelikleri

Nitekim, yabancı dillerle karşı karşıya gelen, yani bozulan Türkçede ilk düşen düzenleme de bu olur, ğo bebek ki kediyi besledi, sen okşa saçınığ gibi şekiller alırmış. Sonuç olarak, üç-dört yıl kadar süren değerlendirmeler bir araya getirildiğinde Türkçe konuşan çocukların dil becerisi edinme sürecini 3 yıl 8 aylıkken tamamladıkları, buna karşın, aynı koşullarda incelenen Slav çocuklarının öğrenme süreçlerinin yedi, İtalyan çocuklarının beş-buçuğu bulabildiğinin görüldüğü söylenmişti. Hiçbir araştırma sonucunun nihai ve mutlak olmadığı, benzer araştırmaların tekrarlanagelmesinin tasdikindedir. Buna karşın, süregelen araştırmalarda benzer sonuçlara varıldığı da geçen haftaki haberde de görülen bir gerçek. Türk çocuklarının üstün dil becerisine sahip olmalarının nedenlerine gelince, toplumsal ve dilbilimsel olmak üzere iki unsurdan bahsediliyordu. Toplumsal unsur, Türk çocuklarının büyük ailelerde ve büyüklerle birlikte büyüyor olmaları, kendi başlarına pek bırakılmamaları, hatta, uykusuz kalmaları pahasına da olsa, aile toplantılarının dışına itilmemeleri. Dilbilimsel unsur ise Türkçenin bizzat kendisi. şöyle ki, Türkçenin her şeyden önce ğlogoğ benzeri yapı taşlarından oluşan bir yapılanması var, yani, hecelerin yan yana getirilmesiyle oluşturulan ğeklemlemeliğ bir dil. Bu niteliği ile kelime türetmeye de fevkalade müsait. ürneğin, ğhalığ kelimesini hatırlayamayan bir çocuk, ğbasmakğ fiilinden yola çıkarak ğbasığ diye bir kelime türetebilir ve anlaşılabilir. Ya da, ğdikenğ gibi bir bitkiden yola çıkarak, ğdikenlenmekğ gibi bir ruh halini ifade edebilir. Türkçenin bu özelliğinin bir telmihi sebep-sonuç ilişkisini tek bir kelimede ifade edebilmek, diğer telmihi de matematik dili olmasıdır. Burada, yıllardır bilgisayar dili ile Türkçe arasındaki ilişkiyi anlatmaya çalışan Oktay Sinanoğluğnu saygıyla anmadan geçemeyeceğim. Türkçenin eklemlemeli bir dil olması kadar önemli bir diğer üstün niteliği de ğses uyumuğdur. Araştırmalar, kelime üretmede olduğu kadar, doğru cümle kuruluşlarında da ses uyumunun olağanüstü bir kolaylaştırıcı olduğunu göstermektedirler. Nitekim, Slobinğin araştırmasında kayıtlar dinlendiğinde Türk çocuklarının ses uyumunda hata yaptıklarına hemen hiç rastlanmamıştı; örneğin, dolaba, ğdolepğ ya da saksıya ğsaksiğ diyen çocuk görülmediydi. ğTürkik dillerğe gelince; günümüzde ğkabul görenğ sınıflandırmalardan birisi de şöyle: (1) Güneybatı Türkik diller üçe ayrılırlar (a) Türkçe, Azerice, Türkmencenin oluşturduğu Oğuz grubu, (b) Kırım ve Kaşkay Türkçesinin oluşturduğu Gagavuz grubu, (c) Selçuk, Horasan grubu. (2) Kuzeybatı ya da Kıpçak grubu denilen Türkik diller dörde ayrılırlar (a) Kazak, Kırgız Türkçesinin oluşturduğu Arola Hazar grubu, (b) Karakalpak, Nogay grubu, (c) Karaçay-Balkar, Kamuk, Karayim Kırım Tatar grubu; sonra Tatar, Başkir Altay, Tuvin, Yakut... Sonra... Dilbilim uzmanlarını daha fazla (ve haklı olarak!) öfkelendirmeden burada bırakmalıyım!


Alev Alatlı