"Azeri" sözünü farsın içinde eriyen türkler deyirler "...1

[atoybil]

"Azeri" sözünü farsın içinde eriyen türkler deyirler "... Mahmudeli üöhreganlı (Güney Azerbaycan Milli Oyanış Hareketi Lideri, Milli Rütbesiz Asker)
Mahmudeli üöhreqanlı: "İlk defe farsların tezyiqine herbi hissede meruz qaldım, qarşıdurma oldu"

Behmen FAZİLOĞLU /"HC"

Cenubi Azerbaycan Milli Oyanış Herekatının lideri Mahmudeli üöhreqanlının şimala seferi davam edir. Dünen o, bizim de qonağımız oldu. Herçend ki, bu gelişi Bakıya ayaq basdığı ilk günden gözleyirdik. Mahmudeli bey redaksiyamıza gec gelse de, bize ayırdığı vaht heyli oldu. üç saata qeder redaksiyamızın qonağı olan liderle söhbeti uzaqlardan başladıq. Onun doğulub böyüdüyü çevreden tutmuş liderine çevrildiyi herekata gelişine, bu yoldakı ezab-eziyyetlerine qeder çoh metleblerden danışdıq. Onunla bağlı danışılanlar, adıyla yığılan pulların taleyi, güneyde şüurlarda geden inqilabdan soruşduq. O da yorulmadan, usanmadan hamımızı dinledi, hamımıza cavab verdi... Mahmudeli üöhreqşanlı ile müsahibede qezetimizin baş redaktoru Vüsale Mahirqızı, redaktorumuz Nurşen Quliyev, Vüqar Mesimoğlu ve men iştirak edirdik. Baş redaktorumuzun qısa tanışlıq vermesinden sonra söhbete başladıq.



- Sizin güneyin milli oyanışı ile bağlı herekata qoşulmağınız yeqin ki, tesadüf deyil. Buna ailenizin, böyüdüyünüz mühitin tesiri olmamış deyil. Ona göre de doğulub böyüdünüz aile barefde danışmağınızı isteyirik...

- Men 45 il önce Tebrize bağlı şebüster bölgesinin üöhreqan qesebesinde anadan olmuşam. şebüster İranın inkişaf etmiş menteqesidir. Hetta Mirze Feteli Ahundov, Mirze Eli Möcüz, Mehemmed Tağı Reytabi, şeyh Mehemmed Hiyabani kimi milletin tereqqisinde mühüm rol oynayan şehsler şebüster bölgesinden çıhıb. İnqilab rehberi, ondan evvel Mir Hüseyn Musevi şebüsterden çıhıb. üöhreqanlı qesebesi Mişov dağlarının cenubundadır. Merend, Culfa Mişov dağlarının şimalındadı. şebüster Mişov dağlarının cenubundadı, bizim bölgeye "güney mahalı" deyerler.

Atam ve babam müellim olublar. Ailemizde fitren müellimlik qabiliyyeti var. Babam Settarhan üöhreqanlı öten esrin ilk qırh ilinde siyasi fealiyyet gösterib, azadlıq herakatlarında iştirak edib. Babam 1905-ci il Meşrute, 1921-ci il şeyh Hiyabani, 1945-ci il Pişeveri herekatının önünde gedenlerden olub. Böyük babam meşrute herekatında nüfuzlu şehs kimi tanınıb, polkovnik rütbesine yükselib. O, şeyh Mehemmed Hiyabaniden şebüster bölgesinde hakim vali olmaq barede ferman alıb. Pişeveri herekatında da şebüsterden Tebrize doğru Enzaq adlanan bölgeden millet vekili seçilib ve hökumetde temsil olunub.

Atam Hiyabani herekatını görüb, Pişeveri herekatında ise esger imiş. İnqilab mehv edilenden sonra atam müellim işlemeye başlayıb. Kiçik yaşlarımızdan başlayaraq ele gün olmazdı ki, atam meşrute, Hiyabani, Pişeveri inqilablarından danışmasın. Men balaca şuluq bir uşaqdım. Her yeri bir-birine vurardım. Nenem rehmetlik mene "negahan bela" deyerdi. Bir de "qabaqdanyemez" deyerdiler. Ancaq bele şuluqluğuma bahmayaraq, atamın söhbetleri, ailemizin terbiyesi ola biler ki, menim beynimde milli düşüncenin bünövresini yaradıb.

- Her halda tehsilinizin de düşüncenizin milli özünüderk üzerinde köklenmesine böyük tesiri olub...

- 28 il önce onuncu sinfi qurtarandan sonra Pedaqoci tehsil aldım. İranda pedaqoci tehsil alan ilk orta mekteblerde ders deyir. Pedaqoci mektebde Azerbaycanın parçalanması, güney-quzey meselesi, ve s. haqqında ohuyurduq. Men esger-müellim olanda ise Azerbaycanın, İranın her yerinden nümayendeleri ile rastlaşdım, tanış oldum. İlk defe farsların tezyiqine herbi hissede meruz qaldım, qarşıdurma oldu. Farslar dilimizi, milletimizi alçaltmağa, bizim "azeri" olduğumuzu sübut etmeye çalışdılar. Orda azeri yohdur. "Azeri" sözünü fars tehsili alan, farsların içinde eriyen türkler özlerine deyirler. Esas meqsed türke olan tezyiqlerden can qurtarmaqdır. Ancaq cenubda 99 % azerbaycanlı özünü türk hesab edir. Biz türkük. Cenubda mahnı yoh, "türkü ohu" deyirler. Türkiyede de "türkü" söyleyirler.

- Herbide farslarla toqquşduğunuzu dediniz...
- He, herbi hissede farslarla toqquşma menim düşünceme tesir gösterdi. Bilmirem bu taleyin işi idi, ya ne? şebüsterden olan esger-müellimleri doğma yerlerine gönderdiler, üç aylıq müellimlikden sonra üç aylıq esger kimi telim başladı. Yalnız meni ayıraraq Kebire, Babek qalasına yolladılar. Babek qalasının iki kilometrliyindeki kendde hidmet etmeye başladım. Babek qalasını gezib dolaşmaq, "Babek"le birlikde, onun heyalında, onun varlığında fikirlere daldım. şebüsterde Azerbaycan radiosunu ve tele dalğalarını tutmaq olmurdu. Ancaq Babek qalasının eteyinde şimalın radio dalğaları qebul edilirdi. Azerbaycan dalğalarını eşidende mene ele bil göylerden ses gelirdi. Azerbaycan musiqisinin, hüsusen de sazın sesini dalğalar qarışdırır semavi sese dönderirdi. Onlarda menim qelbimin tellerini titredirdi. Aşıqların hüsusen, qadın aşıqlarının hezin-hezin ohumaqları hoşuma gelirdi. Azerbaycanın en sevdiyim musiqisi aşıq musiqisidir, en gözel musiqi aleti sazdır. üzellikle bunun hanımlar ohuyanda.

Söhbetin bu meqamında Teymur Eminbeyli Mahmudeli beyin bir sirrini açır. Melum olur ki, milli oyanış herekatının liderinin de söz söyleyib, saz çalmaq bacarığı varmış. Amma özü heyat hekayetini danışmağa davam edir.

- Azerbaycan musiqisini eşitmek menim ruhuma derin tesir burahdı, meni öz ihtiyarımdan çıhardı. İyirmi üç il evvel şebüstere döndüm, mektebde müellim oldum. Meni mekteblere nezaretçi teyin etdiler. Artıq islam inqilabı olmuşdu. Nezaretçi kimi bir defe qızlar mektebine getmişdim. Bir şagirdden soruşdum ki, namazın harasında Allahla türkce danışmaq olar?. Uşaq da, mekteb direktoru, müellim de sükutla üzüme bahdılar. Dedim, namaz zamanı dua edende allahla türkce danışmaq olar. Belece imkan dahilinde fealiyyet gösterirdim.

Sonralar Tebrize geldim. Fars edebiyyatını yaradanların yarısı Azerbaycan türkleridir. Men Tebriz Universitetinin edebiyyat kursuna girdim. İranda dil ve edebiyyat tarihi ile bağlı dersliklerde Azerbaycanla bağlı heç ne yohdur, her yerde türklere qarşı qerezli mövqe tutulub. Türkler barbar, qaniçen kimi gösterilib. Tebriz Unisersitetinde olarken tumar(müracietname) yazıb on min neferin imzası ile Azerbaycan türk dili qurupunun yaradılması teklifini İran tehsil nazirliyine gönderdim. Buna cavab gelmedi. Heftede en azı iki saat Azerbaycan türk dili ve edebiyyatı dersinin keçirilmesi üçün icaze almağa çalışdıq. Bu hahişe de cavab verilmedi. Hetta dilimizi dandılar. Dediler "ne türk, ne Azerbaycan türkcesi?" Siz arisiniz, siz farsların qardaşısınız, azerisiniz. Azeriler farsların qardaşıdır. Sizin dilinizi monqollar aparıb, monqollar sizi türk edibler". Men de genc ola-ola cavab verdim. Söyledim ki, siz 80 ildir bütün mektebleri, unisersitetleri, radioları, televiziyaları farscadır, seksen ildir bu qeder vesaitle, tehnologiya ile niye bizi fars ede bilmediniz? O zaman monqollar deyenekle, atla, qatırla bizi türk edibler? Bes niye monqol yoh, türk edibler? Tebii ki, buna cavab vere bilmediler.

- Dediniz ki, mekteblerde türk dilinin tedrisi üçün çalışırdınız. Buna nail ola bildiniz?

Men orda fars qrupundan ayrıldım, 16 il evvel Tehrana getdim. Azerbaycan Respublikasında dilçilikle bağlı elmi institutlar var. Bu millet üçün çoh önemlidir. Tehranda cemi bir qrup var, adı ümumi dilçilik üzredir. Meni onların eks fikirleri çoh düşündürdü. Dilçi olmağa qerar verdim. Soyumuz, dilimiz, edebiyyatımız, tarihimizi öyrenmeye, Tehran Universitetinde ohumağa başladım. Uzun eziyyetden sonra Tebrizde iki saat Azerbaycan dilini tedris etmek üçün Ali Medeni İnqilab şurası icaze verdi. Ancaq ele ilk derslerden sonra qrup bağlandı. Tehranda olarken Tebriz Univesitetinden hal-ehval tuturdum. Tebriz Universitetine mektub yazaraq heç ne istemediyimi, Azerbaycan dili fenninden ders demek arzusunda olduğumu açıqladım. Menim Azerbaycan türkcesi, ereb ve fars dillerinin fonetikasının tehliline dair meqalelerim var idi. Razılıq verildikden sonra 2 il yarım hemin fennden ders dedim. On bir il evvel Tebriz Universitetinin ekinçilik fakultesinde Azerbaycan türk dili ile bağlı seminar keçirdim, menim 70 sehifelik meqalem çap edildi. Hemin seminardan sonra Tebriz Universitetinde ders demeyim yasaq edildi, men de oldum pantürkist, panturçı.

- Bununla da müellimlik fealiyyetinize hitam verdiniz?

- Yoh, hemin işi Tehranda görmeye başladım. Tehranda universitetlere bahan idarenin rehberi tebrizli idi. Onun icazesi ile Tehranın tarihinde de ilk defe olaraq türk dili ve edebiyyatı fenninden ders demeye başladım. Orda da iki il yarım ders deyib yeniden Tebrize qayıtdım. Hemin vaht, yeni 1995-ci ilde parlamente seçkiler keçirilirdi. Men Tebrizden deputatlığa namized oldum. üreyim dolu idi, ağır zerbelere meruz qalmışdım, şehsi menafeyimi itirmişdim.

- 1995-ci ilden önce deyesen, Bakıda olmusunuz...

- Men Tehran Universitetinin harici diller fakültesinin dekan müavini kimi 1994-ci ilde Bakıya gelmişdim. Burdan böyük uğurlarla geri dönende orda teşekkür alacağımı düşünürdüm. Amma qayıdandan sonra Tehran Universitetinde vezifemi, müellimliyimi elimden alıb meni kitabhanaya gönderdiler. Men Tebrize dönmeye mecbur oldum. Tebriz Universiteti qebul etmedi, pedoqoci universitete getdim.

- Qayıdaq parlament seçkilerinde iştirakınıza...

- Seçkiler erefesinde ehali ile 400 görüş keçirdim. üç-dörd yüz min Tebrizli ile üz-üze meşrute inqilabı, Hiyabani, Pişeveri herekatları, qanuni haqlarımız barede söhbetler apardım. Bizim iqtisadi bahımdan istismarda olduğumuzu, fars bölgelerinden ferqli olaraq cenuba daha az vesait ayrıldını izah etdim. Meselen, fars bölgelerine ilde 300-350 milyon dollar ayrıldığı halda Urmiyaya cemi 1 milyon dollar ayrılıb. Konkret oalaraq son 23 ilde Refsancaninin ve Hateminin şeherlerine 330 milyon dollar herclendiyi halda cemi bir milyon dollar Erdebile ve Urmiyeye herclenib.

Bu fakt idi ve men faktla danışırdım.

- Fars recimi size tebliğat prosesinde manee yaratmırdı ki?



"Qarabağda torpaqlar itirilende ağlamışam"

- Fars recimi size tebliğat prosesinde maneçilik yaratmırdı ki?

- Biz deqiq hesablamaya, statistikaya esaslanırdıq. Deqiq faktlarla danışmağımız millete böyük tesir gösterirdi. Tebriz camaatı ayıq, deqiq ve düzdür. ününde duran şehsin ağırlığını, yüngüllüyünü yohlayır. Yüngül olsa, arha çevirer. Ağır hasiyyetlisini tapsa, maddi desteklemese de menevi cehetden tarih boyu beyninden çıharmaz, destek verer. Seçkiler erefesinde Tebrizde menevi devrim, ruhani inqilab yarandı.

Tebrizde ehalinin sayı 2 milyon neferdir, onun 200 mini yerlidir, qalanı Azerbaycanın mühtelif yerlerinden köçenlerdir. Tebriz esl ziyalı şeheridir. Azerbaycanın en elmli adamları, mütehessisileri bu şehere toplaşıb. Tebriz universitetler, idareler şeheridir, orda 60 min telebe tehsil alır.Tebriz meni dinledi. Bu şeherde yaşayan köçmenler Tebrizdeki prosesler baresinde Cenubun diger yerlerine, bütün İrana heber yayırdılar. Bir de pulsuz işleyen, sadiq poçtalyonlar var idi. Onlar Tebrizde tehsil alan türk telebeler idi. şeherde tehsil alanların 10 mini yerli telebedir, 5 mini kürd ve farslardır, qalan 45 min neferi Cenubi Azerbaycanın mühtelif şeherlerinden, kendlerinden olan telebelerdir. Seçicilerle 100-150 toplantıdan sonra anladıq ki, bütün Azerbaycan Tebrize ahıb, ehali 3,5-4 milyon nefer olub. Bu menevi inqilabın başlanmasının göstericisi idi. Bir üöhreqanlı, 50 min üöhreqanlı olmuşdu. Her terefde Azerbaycan ve onun milli varlığı müzakire olunur, ona olan zülmler açıqlanırdı.

- Seçki prosesi nece getdi?

- İranda parlament seçkilerinin birinci merhelesinde seçkiye gedenlerin yarısının sesini toplamaq lazımdır ki, ikinci merheleye keçesen. Menim yüzminlerle sesim var idi, ancaq sandıqlar dövletin elindedir. Seçkini sahtalaşdırdılar, sesimi azaltdılar. Hamının teecübüne sebeb olsa da, menim cemi 109 min ses topladığımı beyanladılar. Namizedliyini veren 93 neferin 81 neferi seçkide uduzdu. Qalan 12 neferden 6 neferin parlamente seçilmek şansı var idi, men de onların öncüllerinden idim. Yavaş-yavaş mene tezyiqler artdı, seçkiqabağı kampaniyaya engel töretdiler. Menim seçkiden imtina etmeyime çalışdılar, ancaq buna nail ola bilmediler. Seçki günü menim şeklimi seçki qutusunun üstünden götürübler. Hetta sonra melum oldu ki, Tehrandan 5-6 teyyare hüsusi deste gönderilib, Tebriz valiliyinin zirzemisine doldurulub, ehalinin müqavimet göstereceyinden ehtiyatlanıblar. İran hökumeti üöhreqanlının seçilmesinin engellemeyi qerarlaşdırıb, sübh tezden 550 seçki menteqesine zeng ederek menim adımı qutuların üstünden çıharmağı emr edibler, ancaq bezi menteqelerde nahardan sonra da ehali mene ses verib.

- İran hökumeti sizi fikrinizden döndermeye çalışdımı?

- Seçki günü seher tezden meni hebs etdiler. Mene "İran-tehlükededir, sen şehidlerin hatirine televiziyaya çıhıb, seçkiden imtina etmelisen"-dediler. Mene 100 min dollar, mal-mülk, "Nissan" markalı maşın ve s. teklif etdiler. Tebliğata herclediyim pulu artıqlaması ile ödemek istediklerini söylediler. Dediler ki, yohsul müellimsen pulu al, "Mitsubişi"ni al, telefonu al, ele millet vekilisen de. (Tebrizde telefon çoh bahadır, 1500 dollardır.) Hetta İran medeniyyet nazirinin müavini vezifesini teklif etdiler. Dedim bunlar çoh yahşıdır, ancaq bizim milletle bir ilqarımız var. Söyledim men kendliyem, edeb bilmerem. Halqa demişem ki, sizi satan öz şeref ve namusunu satsa, ondan yahşıdır. Milletimize demişem men sizin qulunuz, oğlununz, fedainizem. And olsun şeref ve heysiyyetime, namusuma, son damla qanım tökülenecek sizin qanuni haqlarınızı müdafie edecem. Men "Mitsubişi"ye minsem, varlı yaşasam, halq nece bahar? Tebriz ehalisi çoh şuluqdur. Bir gün deyerler, şüşeni endir salamımızı al. Adamın üzüne tüpürcek atıb, şerefsiz, satqın deyib, söyleyerler. Ancaq men ölmeye hazıram, Tebrizden bunu eşitmeye yoh. Dedim "Kolt"la vurun, men de bir az rahatlanım, siz de.

[atoybil]

- Sizin hebsinizi bilen Tebriz ehalisinin reaksiyası nece olub?

- Meni hebsde sahladılar. Hemin vaht ehali menim yerimi soruşmağa, üze çıhmağımı teleb etmeye başlayıb. Hökumet menim seçkiden imtina etdiyimi beyanlayıb. Sonra gördüler ki, qan tökülecek. Meni eve getirib, ev dustağı etdiler. Giriş-çıhış yasaq oldu. Ancaq 8 günden sonra burahdılar. Hemin vaht Tehrana gedib, ali dini rehbere, prezidente, Konstitutsiya Mehkemesine şikayet etdim. Ancaq heç bir cavab gelmedi. Meni ilk tapan "Salam"qezeti oldu. "Salam" qezeti dini rehber Hamneyinin qardaşı Hadı Hamneyinindir. Hadı Hamneyi qardaşı ile düz gelmir. Hemin qezetden igid bir türk gelib menden müsahibe aldı. Qezet 300 min tiracla Tehranda neşr olundu, İranın her yerine yayıldı. Onda ehali her şeyi bildi. Sonralar yavaş-yavaş tezyiqler azaldı. Biz de müqavimet yaratmağa başladıq, yeddi ilden sonra bu gün olub Cenubi Azerbaycan Milli Oyanış Herekatı.

- İndiyedek şimalda olmadığınızdan haqqınızda mühtelif şeyler danışılır. Sizin İran ordusunda, konkret olaraq Sepahi Pasdaranda hidmet etmeyiniz barede informasiyalara aydınlıq getirmenizi isteyirik...

- Hahiş edirem, her ne isteyirsiniz soruşun. Men pedoqocini bitirdikden sonra heç zaman müellimlikden çıhmamışam. İnqilab 1979-cu ilde olub, öten iller erzinde hemişe müellim olmuşam. İranda tehsil nazirliyi ikidir. Biri orta, digeri Ali Tehsil Nazirliyidir. Men inqilabdan beri 23 il erzinde 11 il orta mektebler tehsil nazirliyinde, qalanında ise ali tehsil nazirliyine bağlı müessiselerinde işlemişem. Birinci sinifde de, Tehran universitetinde de müellim olmuşam. İran-İraq müharibesi başlayanda bir qanun çıharıldı. Hemin qanuna esasen her bir şey müharibeye serf olunmalı idi, nazirlikler öz işçilerinin 20 faizini her il müharibeye yollamalı idi. Men 4 defe, heresinde 2 ay yarım olmaqla müharibeye getmişem. Cebhelerde her kes öz ihtisası ile işleyirdi, bunu bütün güneyliler bilir. Men 4 defenin ikisinde müellim, birinde yemek daşıyan "Toyota"nın sürücüsü, digerinde sıravi esger olmuşam. Müharibede yüz min azerbaycanlı helak oldu. Evvela, Seddam insaniyyet qurtarıcısı deyil ki, onun qarşısına çıhan mehkum ola. O özü bir zalımdır. Seddam erebe bele rehm etmir. Adamın müellim yoldaşı, sinfinde olan şagirdi şehid olub. Onların qisasını almaq her bir kesin borcudur. Güneyde ele aile yohdur ki, 1-2 üzvünün qolu, qıçı olmasın. Men özümü qeyretli, cesaretli, zülme baş eymeyen insan hesab ederek müharibeye getmişem. Cenubda 30 yaşdan yuharı kişilerin 80 faizi müharibeye gedib.

- İran islam inqilabı zamanı harda idiniz?

- Menim onda 19-20 yaşım vardı. Tebrizde esger-müellim idim. Dağ başında- Zerihan kendinde hidmet edirdim. Herden aileme baş çekmeye gelirdim. Hemin vaht Tebrizde mitinqlerin olduğunu görürdüm, onlara qoşulurdum. Tebrizde on minlerle adam ayaq çırpıb "üin-şuşevi- Amrika duşmanami helqima", "Mercuber Amrika", "Mercuber şah" ve s. şüarlarını söyleyirdiler. İslam İnqilabı qurtardıqdan sonra esger-müellim hidmetim başa çatdı, müellim oldum.

- Siz Ebülfez Elçibeyle görüşe bildinizmi?

- Ebülfez beyle görüşe bilmedim. Defelerle devet olunsam da, gele bilmedim.

- Ebülfez beyin dünyagörüşü, eserleri ile nece tanış olubsunuz?

- Onun eserlerini elde etmişik, üzü çıharılıb Cenubda yayılır.

- şimali Azerbaycanda öten esrin onillerinde baş veren hadiselerle bağlı melumatınız olurdumu?

- Onda men Tehranda idim. üoh maraqla şimaldakı hadiseleri izleyirdim. Qarabağ müharibesinde qara heber eşidende, torpaqlarımız itirilende ağlamışam. Arzu ederdim ki, qardaşlarımız hemişe qelebe çalsın, ermenileri geri oturtsunlar.

- Bele heberler var ki, İranda Azerbaycan türkleri senaye burcuaziyasında, tehlükesizlik qüvvelerinde, ticaret ve s. sahelerinde farsları üsteleyibler. Bu, heqiqetenmi beledir?

- Heqiqet beledir ki, İranın 65 milyon ehalisinin 30-35 milyonu türklerdir. şah zamanından qalan 400 minlik orduda 60 faiz azerbaycanlılardır. O zaman Azerbaycan problemi başlamadığından onlar yüksele bilibler. ülkenin her yerinde azerbaycanlılar var. İsfahanın üçde biri azerbaycanlılardır ve s. Tebrizde tehlükesizlik qüvveleri azerbaycanlılar, baş komandanı farsdır. İranın iqtisadiyyatının, ticaretinin 70 faizi, Tehran bazarı azerbaycanlıların elindedir.

- Varlı azerbaycanlılar İranın geleceyini nece görürler?

- Varlılar helelik öz mallarını qoruyurlar. Sermayedar, fabrik sahibleri, böyük tacirler hakimiyyet düşüncesine zidd gede bilmirler. üünki onların maddi varlıqlarına el qoyurlar. Azerbaycanın her bir tebeqesi, bu oyanış herekatının arhasındadır, varlılarımız da menevi cehetden. Herekatın o qeder gücü yohdur ki, varlıları qoruya bile, onlar da herekatı destekleye. Bu merheleye bir addım qalır.

Tehranda azerbaycanlıların izole ve assimliyası mence, bir toz, pasdır. Onu üfürsek temizlener. Yeddi ildir buna başlanılıb. Tehrana geden şimallılar bunu tesdiqleyer. Tehranda 8 milyon azerbaycanlı var. En varlı azerbaycanlılardır. Hara bahsan, Azerbaycan mahnılarlıdır. Tehranın tanınmış, sabit iki qezeti var: "Keyhan" ve "İttilad". Bu qezetlerde öne çıhan şehslerin şeklini, adını verirler. Evvelki illerden ferqli olaraq her üç addan biri türk adıdır. Aytek, Aynaz, Aynur, Paşa, Alparslan ve s. Bu Tehrandadır. Bu menevi inqilabdır, devrimdir. Tebriz ve Urmiya qezetleri yazırlar ki, indi ata-analar oğulları ve qızları terefinden mühakime olunurlar. Uşaqlar ona türk yoh, fars adı qoyulmasından narazıdırlar. Hetta fars adlarını deyişdirib özlerine türk adı qoyurlar. Meselen, birinin adı Piruzdur, adını qoyur Aydın. O biri Pervizdir, adını Yaşar qoyur. Tehranda her küçede, mehellede Azerbaycan reqslerini tedris eden sinifler yaradıblar. Toylarımızda bütün Azerbaycan reqsleridir. Hetta biz sizinle yarışmağa hazırıq. şimalla bu sahede reqabete girmek olmaz, ancaq biz hazırıq. Toylarda 10 il evvele kimi fras mahnıları seslenirdi. İndi birce fars mahnısı ohumağa izn vermirler. Taksilerin onda birinde fars musiqisi eşidersen. Ona da milletçiler aman vermir. Oturan kimi "Azerbaycan türkcesinde türkü yohdur" - sualını verir. Olmasa, İstanbul türkcesinde mahnı isteyirler. Tebrizde, her yerde, Tehranda her 10 maşından 5-i Türkiye musiqisi qoyur. Türkiye mahnısı olmayanda ise elini uzadıb kasseti ikiye bölür, 500 tümeni kassete göre qoyur. Deyir ki, onlar ki, menim halal haqqımı haram edibler, men onların sesini dinlemek istemirem. Yumşaqlıqla, mentiqle bu mesele hell edilir.

Sakit mübarize gedir, çoh böyük mübarize gedir. Universitetlerde, hetta İsfahanda bele türk telebeler şehriyarın ölümünü qeyd edibler, Azerbaycan türkcesinde curnal çıharıblar. Artıq Azerbaycan türkcesinde 30 qezet, curnal derc olunur.

- Siz haricde olanda Kanadadan bir fars geldi. Bulud Qarapapaq göndermişdi. Cenubla bağlı iş apardığını deyen adamlar bir-biri ile düz gelmirler. Bu İrandan mühaciret edenlere ve özünün bu mübarizede görenlere aiddir. Hamının fikirleri haçalanır, niye beledir?

- Herekatın yalan temsilçileri az deyildir. İran recimi terefinden maddi ve menevi cehetden desteklenen adamlar, kiçik qruplar yoh deyil. Menim İrandan çıhmağım reallaşdıqca eleyhime haricde menfi tebliğat çoh deyildi. İrandan çıhmağım reallaşdı. Bakıya bir heyet gönderdiler. Bunun rehberi Celal Mehemmedi cenabları idi. Tebrizde qezet çıharır ve "Esrari Hizbullah"ın mesul şehsidir. Bu heyet curnalist adı ile Dünya Azerbaycanlılarının birinci qurultayına qatıldı ve hemin vaht devet olunmadan qezetlere baş vurmuşdular, menle bağlı mühtelif tehribatlara el atmışdılar. İran hakimiyyet 6 il yarımdan sonra üöhreqanlının ölkeden çıhmasını gördükde pul herclediyi satqınlara hazır olun, emri verdi. Bakıda bezileri meni iller boyu himaye edibler.

- Adlarını deye bilersiniz?

- Adlarla işim yohdur. Herekat o qeder böyükdür ki, onun ehtiramını sahlayaraq bezi qar-qarışqanın adını çekmirem. Burda teşkilat qururdular. Men de olurdum onun prezidenti. Men yoham burda, onlarla danışmamışam. Bu çohdankı planlar imiş ki, mühtelif zamanlar üçün hazırlayıbmışlar. Onların planları pozuldu. Avropaya, Amerikaya emrlerini yollayanmadılar. Ancaq orda da elaltıları var, günahşama kimi İnternetdedirler, menfi tebliğat, şantacla meşğuldurlar.

- Siz Piruz Dilençi ile telefonla danışmısınız?

- Ne zaman mene dünyanın her yerinde zeng edib Azerbaycan türkcesinde danışıblar, çoh semimiyyetle onların suallarına cavab vermişem.

- Sizi hebs edende bele heber yayılmışdı ki: guya Piruz Dilençi mal gönderib, siz satdırmısınız, herekata herclemisiniz. Mehkemede size cerime kesilenden sonra Elçibey yardım kampaniyası teşkil etmişdi. Hemin vaht 20 min dollar pulun yığıldığı, size gönderildiyi söylenilirdi.

Onunla bağlı indi de söz-söhbet var...

- Men heç kimin adını çekmek istemirem. Heç zaman mene mal göndermeyib. Bir nefer qaçaqçıya üç min dollarlıq bezek eşyası veribler, getirib bir azını satır, bir azı qalır.
Qezetler yazmışdılar ki, "üöhreqanlının müavini, yohsa fırıldaqçı". Mene heber geldi ki, onlar min dollar kömeklik ede bilerler. Dedim, bezek eşyalarını salın başlarına. Bunu hemin qaçaqmalçı mehkemede de etiraf etdi.

Mene heç bir yardım çatmayıb. Men araşdırdım ve iki cavab aldım. Birincisi, Ebülfez beyin sağlığında iki-üç nefer ved verib ki, 20 min dollar yardım göstersin. Ancaq pul heç zaman toplanmayıb. İkincisi, pul yığılıb, Elçibey rehmete gedenden sonra onu göndermek problem olub, ona göre de sahiblerine qaytarılıb.

- Sizin üzerinde 20 min dollar cerime qalır?

- Qalır. Menim evimin senedi girovdur. İnqilab mehkemesi menim evimin senedine möhür vurub ki, bu ev satılmaz. Men ölüm orucu tutdum, bu qerarın leğvine çalışdım.
Hemin vaht sehhetime heyli ziyan deydi.

- Cenubluların şimali Azerbaycanda herekatla bağlı fealiyyetinden razısınızmı?

- Heç qane elemir. Düzdür, burda çoh qeyretli, sedaqetli güneyliler var. Amma hayıf ki, qırıq tesbeh kimi görünürler. Güc birliyi, fikir birliyi, birgelik yohdu. Menim Quzeye gelmeyimin hedeflerinden biri de budur ki, buradakı güneyliler arasında birlik yaransın, daha müteşekkil olsunlar.

- şimali Azerbaycana seferine fars reciminin mövqeyi necedir?

- İrandan heberler alıram, ele bir müsbet reaksiya görmürem. İran hakimiyyeti bu seferden razı deyil, ancaq menim özüme ele bir tezyiq gösterilmeyib. Her halda men çalışıram demokratik çerçivede çalışam.

- üıhışlarınızda fars recimi, indiki prezident Hatemiye qarşı ciddi ittihamlar ireli sürürsünüz. Bu çıhışlardan sonra İrana dönüb orda nece yaşayacaqsınız?

- Ağayi Hatemi iki defe prezident seçilib, her ikisinde Allaha, Qurana şeref ve heysiyyetine and içib ki, edaletli olacaq. Ana Yasaya emel edecek. Ancaq danışığı ile emeli tutmayıb. Bele adama ne deyerler? Her halda ikiüzlü deyerler. Danışığı ile emeli düz gelmeyen bu şehse İranda "gülerüz ağa" ve "şüar ağası"da deyirler. O mühtelif şekillerde tebessümle çekilir, bir de yahşı şüar söyleyir. Mezlum milletin maddi ve menevi varlığı tezyiq altındadır, onu millet eden ünsürleri mehv etmeye çalışırlar. 30 milyon insana ana dilinde yazıb ohumağa izn vermirler. Her halda en müqeddes haqlarımız tapdanır. Mence, kiminse bu veziyyeti görüb susması alçaqlıq, şehsiyyetsizlikdi. İnsanda bir balaca şüur bu veziyeti görüb susmaz. Biz çalışmalı, haqlarımızı teleb etmeliyik. üalışırıq qanuni esaslarla, demokratik ve mentiqi, elmi olsun. İnşallah, İrana dönende bundan artıq mene tezyiq gösterilmeyecek. Gösterseler de, biz tezyiqlere davam getirmeye hazırıq.

- Azerbaycan iqtidarının size münasibeti de mühtelif qiymetlendirilir. Siz iqtidar nümayendeleri ile görüşmek isteyirsiniz?

- Men hamı ile görüşmek isteyirem. Her kes ki, Azerbaycana hidmet edir, düşüncemiz ferqli olsa bele, onun bahışlarına hörmet edirik.

Men Quzeyde iqtidar - mühalifet münasibetlerine, dahili işlerine qarışmıram. Quzey Azerbaycan, onun erazisi, milleti bizim üçün müqeddesdir. Biz Azerbaycanın hakimiyyetinin, milletinin arasındayıq, kenarda her bir tehlükenin qarşısında durmağa hazırıq. İsteyirik her qezetle, her partiya ile görüşek, bir-birimizin fikirlerini öyrenek. Menim görüşlerimin ekseriyyeti ziyalılar ve mühalifet nümayendeleri ile olub. Ola biler, yahın gelecekde görüşlerimizin çohu iqtidarla olsun. Men heç vaht devet olunmamış yere getmerem. Amma lazım olsa, Azerbaycan milletinin menafeyi temin etse, biz bezi görüşler üçün belke müraciet etdik, ancaq hele etmemişik.

- Azerbaycanın milli tehlükesizlik naziri Namiq Abbasov sizin tehlükesizliyinizin temin olunduğunu söyleyib.

- Her halda viza alıb hansısa ölkeye geden şehsin canı ve malı orda qorunmalıdır. İkinci bir terefden bunun yüksek seviyyede söylenmesi çoh müsbetdir.

- ANS sizin "Qana-qan edeceyik" sözlerinizi gösterir.

- Bu sözler İranla bağlı deyil. Biz defelerle demişik ki, milletimiz oyanma herekatındadır. Bu ruhani ve menevi mübarizedir. Bizim silahımız danışıq ve qelemdir. O, "qana-qan alacağıq" sözlerini ermeni daşnaklarına demişem. O ermenilere demişem ki, onlar Azerbaycan torpaqlarına, milletine tecavüz edib, türkün evini başına uçurdub, boylu ananın qarnına haç çekib, bebeleri öldürüb, insanların gözünü çıharıb, kömür quyularına doldurub, yandırıb. O daşnaklardan intiqam almaq Azerbaycan milletinin haqqıdır. Bu intiqam alınacaq. Azerbaycan milletinin dözümü azalır. Ola bilsin ki, yahın gelecekde güneyli ve quzeyli Azerbaycanın müqeddes bölgesini azad etmek üçün müharibeye son yol olaraq el atılsın. Bu müharibede ermeni qatilleri cezalarına çatacaq.

- BAB-ın fealiyyeti sizi qane edirmi? Mahmudeli üöhreqanlı BAB-ın sedri ola bilermi?

- Elçibey bir zaman deyib ki, üöhreqanlı da menimle beraber BAB-a hemsedr olsun. Hetta "gelsin sedr olsun" deyib. Elçibey çoh böyük insandır. Yoh, menimle teşkilatla işim yohdu. Her o kes ki, azerbaycanlıdı, Azerbaycana, onun milli varlığına marağı var, üreyi yanır, onu bağrıma basıram, öpürem. Azerbaycan yolunda çalışanlırın hamısına nailiyyetler arzulayıram, Gök Tanrıdan uğurlar dileyirem.



Mahmudeli üöhreganlı (Güney Azerbaycan Milli Oyanış Hareketi Lideri, Milli Rütbesiz Asker)