KUZEY ANADOLU'NUN TüRKLüÐü

KAFKAS KüKENLÝLERÝN TüRKÝYE'DEKÝ DAÐILIMI

Fransýzlar'ýn desteði ile hazýrlanan bölücü KAFKASYA YAZILARI dergisi, KAFKAS HALKLARI'ný 5 gruba ayýrýyor:

DAÐISTANLILAR,
VEYNAKLAR,

OSETLER,

ABHAZ-ADIGELER,

TüRK KüKENLÝLER

Bunlarýn altýnda da 50 civarýnda OTONTON (yerli) halk (oymak) olduðu belirtiliyor. Meseleye bu tasnif ile bakýnca KAFKASYA'da yaþýyan 5 gruptan 4'ünün TüRK sayýlmadýðý, TüRKLüK'le hiç alakalý görülmediði anlaþýlýyor. (sayý 2, sf. 20)

Eðer biz bu 5 grubun birbiri ile baðlantýlarýný ve TüRK kökenlerini ortaya koyabilirsek, mesele kalmýyacaktýr. Zaten daha önceki yazýlarýmýzda KAFKASYA, KARADENÝZ BüLGESÝ ve DOÐU ANADOLU'da yaþamýþ olan halklarýn TüRKLER ile yakýnlýðýný göstermiþtik.

Dergi KAFKASYALILAR'ýn kaderinin sürgün olduðunu, ve sürekli dýþarýya göç verdiðini belirtiyor. TüRKÝYE'nin KAFKAS HALKLARI için 2. VATAN olduðunu söylüyor, ve TüRKÝYE nüfusunun %7'sinin bu gruptan oluþtuðunu öne sürüyor. Bu da þimdiki nüfusumuza göre 4.5 milyon kadar insan demektir.

1864'de büyük üERKES sürgünü, 1877-78 KAFKASYA ayaklanmalarý sonucu göçler ile gelenlerin yarýdan fazlasýný ADÝGELER'in oluþturduðunu belirtiyor. Dergi üERKES, üEüEN gibi gruplarý ADÝGE adý altýnda toplamaya çalýþýyor.

TüRKÝYE'deki en büyük ADÝGE grubunu þABSUÐLAR oluþturmaktadýr. Sonra ABHAZLAR (ADZEH-ABADZEH), sonra UBIHLAR, sonra KABARTAYLAR gelmektedir. UBIHüA Batý KAFKAS dilleri arasýnda sayýlmaktadýr. KABARTAYCA doðu lehçesidir. TüRKÝYE'deki üERKESLER batý lehçesi konuþur.

Diðer üERKES boylarý KEMGUEY, BJEDUÐ, BESLENEY'dir. BESLENEY dili, KABARTAYCA içinde mütalaa edilebilir. TüRKÝYE'deki tüm üERKES boylarýnýn nüfusu 2.5-3 milyon kadar sayýlmaktadýr. Bunlarýn %20-25'i anadilini koruyabilmiþtir.

üERKES kökenlilerin Batý Lehçesi konuþanlarý TOKAT, ADAPAZARI, BOLU-DüZCE, ÝZMÝT, BALIKESÝR, BURSA, üANAKKALE, SAMSUN, SÝNOP, KAHRAMANMARAþ, SÝVAS, GüMüþHANE, KARS, ORDU, NÝÐDE, AKSARAY, AFYON, KüTAHYA, ÝZMÝR, ÝSTANBUL, ANKARA, üORUM, AMASYA, HATAY, ADANA, ANTALYA, KAYSERÝ, KONYA MERSÝN ve diðer illere daðýlmýþlardýr.

Doðu Lehçesi konuþan üERKES kökenliler ise KAYSERÝ, KAHRAMANMARAþ, SÝVAS, YOZGAT, BANDIRMA, KüTAHYA, TOKAT, AMASYA, SAMSUN, YALOVA, ANKARA, ÝSTANBUL, ÝZMÝR'e daðýlmýþlardýr. Yaklaþýk 650 kasaba köy ve mezrada üERKES görülür.

UBIH kökenliler üERKES ve ABHAZLAR ile karýþýk bulunur. ADAPAZARI, BALIKESÝR, KAHRAMANMARAþ yörelerindedirler. UBIHüA'yý tam olarak konuþabilen tek kiþi TÝEVFÝK ERENü idi. BALIKESÝR'in HACI OSMAN köyünde 1990'lý yýllarda ölmüþtür. UBIHüA'nýn KAFKASYA'da deðil de, tek temsilcisinin kaldýðý ANADOLU'da araþtýrýlmasý da, ayrýca enteresan bir olaydir.

ABHAZCA'nýn batý lehçesini konuþanlara ABHAZ veya ABSUVA denir. Gerek KAFKASYA'da gerek TüRKÝYE'deki göçmenler arasýnda çoðunluðu oluþturur. Doðu lehçesi ise AþUVA ve AþKAROVA iki aðýz halinde görülür. Doðu lehçesi konuþanlara ABAZIN denir.

ABSUVALAR genelde MARMARA bölgesindedir. ADAPAZARI, BOLU, ESKÝþEHÝR, BÝLECÝK, ÝZMÝT, ÝSTANBUL, ANKARA, ÝZMÝR, TOKAT, SÝVAS ve YOZGAT'tadýrlar.

ABAZINLAR ise ANADOLU'nun iç kýsýmlarýnda ve doððusundadýrlar. YOZGAT, TOKAT, KAYSERÝ, SÝVAS, üORUM, ADANA, ÝSTANBUL, ANKARA, ÝZMÝR'de görülürler. ABHAZLAR 700-800.000 civarýndadýr. 140 yerleþim birimine daðýlmýþlardýr. ABAZÝNCE, TüRKÝYE'de üERKESCE'nin etkisinde kalarak deðiþmiþtir.

TüRKÝYE'deki DAÐISTANLILAR arasýnda AVARLAR ve MA'ARULA en yaygýn gruptur. AVARCA yer yer kullanýlmaktadýr. YALOVA'da yerleþik AVARLAR arasýndaki DARGÝLER (TSADAH)de vardýr.

Sonraki grup LEZGÝLER (KHURAL)dir. Bunlar genellikle ANADOLU'nun batý bölgelerinde büyük köylerde yaþamaktadýr. LEZGÝCE ancak yaþlýlar tarafýndan kullanýlmaktadýr. DARGÝ, KUMUK, LAK ve TAT dilleri de unutulmak üzeredir.

Bütün bu DAÐISTANLI topluluklar 100 kadar yerleþim biriminde yaþamaktadýrlar. Sayýlarý 200.000 kadardýr. ÝSTANBUL, ANKARA, ÝZMÝR, ÝZMÝT, BALIKESÝR, YALOVA, BURSA, üANAKKALE, DENÝZLÝ, ADANA, AKSARAY, SAMSUN, KAHRAMANMARAþ, KARS, MUþ, ERZURUM, SÝVAS, TOKAT, DÝYARBAKIR, KAYSERÝ, HATAY, ARTVÝN, TRABZON'da da vardýr. Anadil kullanýmý %10 kadardýr.

DAÐISTANLILAR'dan sonraki grup üEüEN-ÝNGUþLAR'dýr. ÝNGUþLAR, üEüENLER'den farklý olduklarýný vurgulasalar da, dilleri birbirine çok yakýndýr. üEüENLER (NOKHüO), KUZEY KAFKASYA'nýn en kalabalýk grubudur. Ýlk uluslaþmýþ topluluk ta üEüENLER'dir. Sonra ABHAZLAR gelir. AVAR, LEZGÝ, OSET, üERKES, DARGÝLER daha kalabalýklaþmýþ olsalar da kabile-oymak düzeyinde kalmýþlardýr.

TüRKÝYE'deki üEüEN ve ÝNGUþLAR 150.000 kadardýr. 80 yerleþim birimine daðýlmýþlardýr. KAHRAMANMARAþ, MUþ, SÝVAS, KONYA, KARS, KAYSERÝ, ERZURUM, üANAKKALE, ÝSTANBUL, ANKARA, ÝZMÝR'de yaþamaktadýrlar.

OSETLER ise ÝRON ve DÝGORÝN oymaklarý olarak görülür. Ayrý lehçeleri vardýr. TüRKÝYE'de IRONLAR çoðunluktadýr. 100-120.000 kadar OSET kökenli 65 yerleþim biriminde yaþamaktadýr. KARS, MUþ, YOZGAT, ERZURUM, SÝVAS, KAYSERÝ, ÝSTANBUL, ANKARA, ÝZMÝR'dir. TüRKÝYE'deki OSETLER hep müslümandýr.

Bu gruplar KAFKASYA'da %90 müslüman iken, TüRKÝYE'de %100 müslümandýr. Hepsi sosyal hayatta faaldir. Sendikacý ABDULLAH BAþTüRK aslen DAÐISTANLI idi.

TüRKÝYE'deki üERKES, ABAZA, UBIH ve OSETLER Sünni-Hanefidirler. üEüEN ve DAÐISTANLILAR Sünni-þafidirler. Bu gruptan TATLAR ki, ÝRANLILAR ile YAHUDÝLER'in karýþmasýndan oluþmuþ bir grup olduðu söylenir, þii-Caferidir. Bu grup TüRKÝYE'de çoðu zaman AZERü, bazen de ACEM olarak bilinir.

DOÐU VE GüNEYDOÐU ANADOLU'ya yerleþen bu KAFKASYA göçmenlerinden "kürtleþen" gruplar da vardýr. OSETLER bunlarýn baþýnda gelir. Ancak incelemeler çoðunun KAFKAS adlarýný koruduklarýný göstermektedir.

1800'lerde SURHAY HAN liderliðinde yüzlerce LAK, DAÐISTAN'dan göçerek DÝYARBAKIR'a yerleþmiþtir.

Aslýnda bölücü derginin belirtiði gibi, 1000 kadar þehir, kasaba, köy, mezraya daðýlmýþ bu gruplardan gündelik hayatta kendi anadiliyle konuþup yaþýyaný son derece azdýr.

Derginin belirttiðine göre oymaklar arasý evlilikler anadillerin yok olmasýna, resmi dil TüRKüE'nin ortak dil haline gelmesine sebep olmaktadýr. (KAFKASYA YAZILARI, sayý 2, sf. 32) Bundan acaba bu tarz evliliklere itibar edilmemesi mi kastediliyor, pek anlaþýlmýyor. Ancak bazý yerlerde oymaklar arasý evliliðin dil zenginleþmesine yol açtýðý, her iki dilin de konuþulduðu öne sürülmekte. ürnek olarak verilenlere bakýlýrsa, ADANA-TUFANBEYLÝ yöresinde ABAZÝNLER hem ABAZÝNCE, hem de AGÝDECE konuþabilmektedir. YALOVA'nýn 3 köyünde bazý ailelerin hem AVARCA, hem de DARGÝCE konuþtuklarý belirtilmektedir.

KAFKAS YAZILARI dergisinin yazarlarý bunlarý belirttikten sonra, TüRKÝYE'ye yerleþmiþ, evlenerek diðer TüRK .oy ve oymaklarý ile iyice karýþmýþ ve TEK bir MÝLLET haline gelmiþ bütün bu küçük gruplar için "kültürel haklar" talep ediyor!... Onlarý bizden ve birbirinden ayýrmak için elinden geleni yapýyor!.

Bu hususu bir sonraki yazýda ele alacak, verilen bilgilerin ve rakamlarýn doðru olup olmadýðýný araþtýracaðýz.
***
email: ttrkkan@excite.com