FAKÝRLÝK ve KüTü BESLENME ÝLE SAVAþ

KüTü/YETERSÝZ BESLENMEYÝ ELÝMÝNE ETMEK ÝüÝN NE GEREKLÝDÝR?

(Combating Malnutrition/What is Needed to Eliminate Malnutrition?)

Prof.Dr. Muammer Kaya, Eskiþehir-Osmangazi üniversitesi
Teknoloji Araþtýrma Merkezi (TEKAM) Müdürü
eposta: mkaya@ogu.edu.tr

Küreselleþme, dünya ekonomisinin daha fazla entegrasyonu, fakirliði azaltmada en önemli kuvvet kabul edilmektedir. Ancak uluslar arasý entegrasyon daha çok geliþmiþ ülkeler için fýrsatlar yaratmaktadýr. Fakat beraberinde artan eþitsizlik, kuvvet dengelerinin kaymasý, kültürel uniformluk gibi bir takým kaygý/riskleri taþýmaktadýr. Küreselleþme, büyüme ve fakirlik azaltma iliþkisi; mal, hizmet, insan, kapital ve bilgi akýþýnýn Dünya Ekonomisinde artýþýyla yani artan ekonomik entegrasyonla saðlanmasý beklenmektedir. Ancak küreselleþmenin fakirler için yarattýðý riskler, saðladýðý fýrsatlarý geçmiþtir. Dezavantajlý fakir ülkeler küreselleþmeden saðlýk, beslenme, eþitlik ve nüfus planlama programlarýndan arzu ettikleri/yeterli faydayý henüz saðlayamamýþlardýr.

Küresel beslenme sorunu son onlarca yýldýr geliþmektedir, fakat bu yavaþ ve düzensiz olmaktadýr. Dünya çapýnda, 180 milyondan fazla beþ yaþ altý çocuðun ð hemen hemen üç çocuktan biri- büyümesi durmuþ/bodur kalmaktadýr. Geliþmekte olan ülkelerde çocuklarýn %30ðdan fazlasý mikro beslenme eksikliðinden zarar görmektedir. Beslenme çocuk ölümlerinin yarýsýnda önemli hastalýk ve geliþim azlýðýnýn en önemli sebeplerindendir. Geliþmekte olan ülkelerde 1 milyar insan olmasý gereken kilonun/aðýrlýðýn altýndadýr ve 1.6 milyar ergen ise anemiktir. Bunlar enfeksiyonlara daha az dirençlidir, çalýþma kapasiteleri azdýr ve ekonomik üretkenlikleri azalmýþtýr. Kötü beslenme çocuklukta yaþamý, geliþmeyi ve büyümeyi tehdit etmekte ve kronik hastalýk risklerini sonraki hayatta artýrmaktadýr. Kötü beslenme ayný zamanda HIV/AIDSðinde artýþýna sebep olabilmektedir. Geliþmiþ ülkelerde ise diðer bir beslenme problemi olan þiþmanlýk ve dietlerle ilgili hastalýklar hýzla yayýlmaktadýr. Milenyum Geliþme Amaçlarý (MGA) kötü beslenme elimine edilmeden baþarýlamaz.

Kötü beslenmenin eliminasyonu Dünya Bankasý ve UNÝCEF katkýlarýyla baþarýlmaya çalýþýlmaktadýr. Ancak:

- Beslenme bazý bölgelerde yavaþ bir þekilde geliþse de birçok bölgede durgundur.
- Beslenme fakirliðin yok edilme ajandasýnda yan bir dal olup, saðlýk, ruhi geliþme ve verimliliðin geliþmesi için potansiyeldir.
- Birkaç büyük ölçek/çaplý programlar sýký þekilde takip edilip deðerlendirilmelidir.
- Kötü beslenmeyle uðraþmak için yetersiz kapasite fakirliði azaltmada ana sýnýrlayýcý faktördür.
- Beslenmeye verilen kiþi baþý harcama genellikle düþüktür.

Kötü beslenmeyi yenmede toplumdan, ulusal ve uluslar arasý seviyelere sosyo-politik geliþme saðlanmalýdýr. Beslenme sorunu küresel çaba ile çözülebilecek bir sorundur. Kötü beslenmeyi azaltmak demek fakirliði azaltmak demektir.

Beslenme için Uluslarasý Amaçlar Birleþmiþ Milletlerin (BM) 2000 yýlý Milenyum Geliþme Zirvesine göre:

Ýlk amaç fakirlik ve açlýðý kökten yok etmektir Açlýk gören insanlarýn sayýsýnýn yarýya indirilmesi ana hedeflerden olup, bu beþ yaþ altý olmasý gerekenden zayýf çocuklarýn sayýsýna bakarak deðerlendirilmektedir. üocuk beslenmesinin iyileþtirilmesi çocuk ölümlerini azaltacaktýr. Zorunlu ilk eðitim çocuk beslenmesini artýracaktýr. Tüm çocuklara emin, saðlýklý bir hayat baþlangýcý kötü beslenme ve kötü saðlýk þartlarýný azaltacaktýr. Bu amaçlara ulaþmak için gerekli stratejiler þunlar olmalýdýr:

- Ýlk altý ay anne sütü ile beslenmenin desteklenmesi, özendirilmesi ve saðlanmasý gerekmektedir.
- Ýki yaþýna kadar anne sütü ile beslenmenin yanýnda ek besleme (mama) önerilmelidir. Bundan sonra çocuk uygun beslenmesi saðlanmalýdýr.
- Anne, genç çocuk ve eriþkinlerin beslenmesinin temel sosyal hizmetlerce hane halký besin emniyeti saðlanmalý ve geliþtirilmelidir.
- 2005ðe kadar iyot eksikliði/bozukluðu, 2010ða kadar A vitamini ve demir eksikliðinin eliminasyonu hedeflenmiþtir.
- Mikro beslenme eksikliði azaltýmýnýn hýzlandýrýlmasý için diet çeþitlendirmesi, besin kuvvetlendirmesi ve ilavesi yapýlmalýdýr.

Beslenme göstergeleri ülkenin fakirlik azaltma stratejilerinin geliþiminin en kolay ölçüsünü gösterir. Beslenme verilerinin toplanmasý ucuz, güvenilir, hassas ve karar vericilere yön vermede kullanýlabilir. Toplumlarda çocuklarýn büyümesi fakirlik eðiliminin göstergesi olarak kullanýlýr. Beslenmenin izlenmesi fakirlik azaltma stratejilerinin en önemli köþe taþýdýr. Maalesef az geliþmiþ/geliþmekte olan ülkeler temel sosyal hizmetlere, milli gelirlerin %20ðsi ayýrmasý gerekirken bu yapamamaktadýrlar. Buralarda baðýþ yapanlarýn katkýsý da yeterli olamamaktadýr. Bazý ülkelerde topluma besin yardýmý yapýlsa da kafi olmamaktadýr. Bir çok ülkede saðlýk ve beslenmeye gelirden harcanan pay çok az olmaktadýr.

Milenyum Geliþme Amaçlarýna göre UNÝCEF ve Dünya Bankasý dünyadaki kötü/eksik beslenmeyi elimine etmek için önemli mücadeleler vermektedir. üocuk ve anne saðlýðý, büyümesi, geliþimi, yaþamý önem kazanmaktadýr. UNICEF anne sütü ile beslenme ve mikro beslenmeyi ön plana çýkarmaktadýr. Dünya Bankasý ise entegre toplum tabanlý programlarla mikro beslenmeyi ve çocuklarýn daha iyi beslenme ve bakýmýný ön plana çýkarmaktadýr. Ancak her iki kurumunda beslenme konusundaki kaynaklarý dünyadaki beslenme sorunu çözmeye yeterli gelememektedir. UNÝCEF ülke programlarýný desteklemektedir. Dünya Bankasý ise makro seyiye de ülke politikalarýný projeler geliþtirme bazýnda analitik olarak desteklemektedir.

ülkelerin geliþmesinin merkezinde beslenme sorunu vardýr. Bunun çözümü de büyük ölçekte eylemlerle baþarýlabilir. Kalýcý kötü beslenme dünyanýn en önemli saðlýk problemlerinden biri olup, dünyada çocuk ölümlerinde en önemli etkenlerden biridir.

Sonuç olarak dünyada olan çarpýk küreselleþme sonucunda fakir olanlar; hasta, daha az bakým gören, karný doymayan, ilaçýný alamayan yani hep kaybeden olmaya devam etmektedir. Uluslararasý kuruluþlarýn insani yardýmlarý dünyada var olan kötü beslenme sorununu çözmede çok önemli rol oynasa da yeterli olamamaktadýr. Dünyada açlýktan ölenlerin sayýsý terörizmden ölenlerin sayýsýný gölgede býrakmaktadýr. Geçen sene terörden 625 kiþi ölürken, 10 milyon kiþi açlýktan ölmüþtür. Her 5 saniyede bir kiþi dünyada açlýktan ölmektedir. Her gün ise 25 bin kiþi açlýktan ölmektedir. Kötü beslenme ve açlýkla savaþa Dünyada daha fazla önem verilmek ve kaynak ayýrmak zorundayýz.

Kaynaklar:

1. Kaya M., Açlýðý ünlemek için Biotek Besinler, Eskiþehir Ticaret Odasý Dergisi (ETO), Kasým 2004, Sayý: 94, s: 36-37.
2. Kaya M., Hayat Onlarýn Elinde, Türk Metal Dergisi, Eylül 2004, sayý: 64, s: 74-75.
3. www.worldbank.org.
4. http://www.habersaglik.com/default.a...d=1&NwId=46673
5. http://haberanaliz.com/detay.php?detayid=1343
6. http://www.universite-toplum.org/text.php3?id=207
7. http://www2.turkstudent.net/papers/viewpaper.php
8. http://www.isguc.org/news_view.php?excall=112
9. http://www.kadinvizyon.com/cat.php?cID=8&tID=5
10. http://www.intervizyon.com/article-print.php?aID=148