KÖrtlerin TÖrklÖğÖ-3

[anau]

KüRTLERİN TüRKLüĞü-3
Kategori: toplumsal
M.ü. 680 ve 665 yıllarında iki büyük göç kolu halinde Kafkaslar kuzeyinden gelerek, Kür ile Aras ırmakları boylarına yerleşen ve sonra da, İran ile Anadolu başta olmak üzere, Onasyağya hakim olan Saka (İskit) Türkleriğnin , buralarda yerleşip kalan uruklarından birisi sayılan ğSaka sen/Saka sun/Saka sinğler ile ğBala-Sakanğ denilen ğKürtlerğ boyunun, 1593 yılına kadar kaynaklardaki haberlerini, 1961 Ekim ayında Ankarağda toplanan ğVI.Türk Tarih Kongresiğnde bir ğtebliğimizdeğ tanıttık. Türk Tarih Kurumuğnun 1966ğda basımını bitirdiği ğVI. Türk Tarih Kongresiğ tebliğleri kitabında, 52 sahife tutan ve ğKür Aras/Aran Kürtleriğ adını taşıyan bu tebliğimiz, ayrı basım olarak ta çıktı ve böylece yurtiçi ve dışındaki ilim çevrelerine bile tanıtılmış oldu. Bu yüzden, vaktimizin de azlığı düşünerek, yeryüzündeki tarih boyunca tanınan Kürtlerin dördüncü bölgesi sayılan ğKür Aras Boylarındaki Kürtlerğden, kısaca bahsedeceğiz.

M.ü. VII: Yüzyıl başlarında Kimmerlerği Anadoluğya kaçırtarak Frigyağnın yıkılmasına yol açan Sakalar, güçlü altı göçebeler olarak Kür ve Aras Boylarına yerleşmiş ve az sonra Asurlular ile çarpışarak, Anadolu, Suriye ve Filistinğe varınca yayılmış; hatta Mısır kapılarında Firavun Psammetikğten haraç almış; bir yandan da İranğa hakim olmuşlardı. V.Bölge sayılan ğDicle Kürtleriğ ülkesindekileri anlatırken tanıtacağımız Madova/Afrasyab (654-626) adlı ulu cihangir padişahlarının, hile ile öldürülmesi üzerine ünasya hakimiyetini yitiren Sakalar, Yukarı Dicle ile Aras, üoruk ve Kür Boylarında tutunup yerleşmiş olarak yaşadılar ve soydaşları olan Arşaklılarğın buralara hakim oluşunda, onlar ile anlaşıp birleşerek, ğKüçük Arşaklılarğ (M.S. 53-429) devletini teşkil eden ayrı Elbeğlikler kurdular ve 305 ile 310 arasında Hıristiyanlığı benimsediler.

Sakaların M.ü. VII. Yüzyılda kuzeyden Kafkaslar güneyine göçerek yerleşip hakim oldukları bölgelerde, başlıca şu uruk ve boyların kaldığı tespit ediliyor:

1-Derbent ile Bakuğyü da içine alan şirvanğda Albanlar,
2-Kara bağ-Gence-Revan Bölgesindeki ğAranğda Sakasınlar,
3-Borçalı-Laru-Tumanıs-şamşolde-Ahılkelek-Ahıska-Ardahan-Göle kesimlerinde Gagalar (Bu gün ğGagawanğda denilen ğüin-üavatlarğ),

4-üoruk boyunda (Erzurumğun Olur ilçesinin eski adı)ğTavuskerğ ile Oltu Narman-Tortum ve Yusufeli bölgesinin, Ak koyunlular ile Osmanlılar çağındaki adı ğTav-Eliğ gibi coğrafya adlarında hatırası yaşayan Taok/Tavok(Tav-lar),

5-İspir Bölgesinde adları yaşayan Hesperitler,

6-Bingölğden Arapçağyı kavuşanına kadar yukarı Aras boyunda oturan (Kars Yaylası ile Kağızman Deresiğni de içine alan) ve Yukarı Pasin ile aşağı Pasin Bölgelerinde adları yaşayan Pasianlar,

7-Van Gölü güneyinde Doğu Dicleğye ğBokhtan/Botanğ adını verdiren Pakuk (Bokhti/Bogd-uz) ve

8-Hakkari ile Yukarı ve Aşağı Zap Suları arasındaki balkanlık yerlerde Korduk(Akşaklılar çağında ğKortukğ ve 1350 yıllık biçimiyle ğKürtlerğ)

Arz edilen bu 8 bölgedeki Saka Uruk ve boylarından Aranğdaki Sakasınlar, ğKür Aras Kürtleriğnin ataları olup, Pak tuk ile Korduk uruğu da, Ortaçağda ğBokhtanğ (Bokhtlar) ve ğBeçeneviyyeğ (Peçene/Peçen ek) adlı iki ana kola bölünüp, bugün ğZil anğ ve ğMil anğ diye ikiye ayrılan Kürmançlarğdan ibaret Dicle Kürtleriğnin atalarıdır. Biz, bu sonuncuları, biraz sonra tarih, dil ve öteki yönlerinden tanıyacağız.

Kür-Aras /Aran bölgesindeki Saka (İskit) uruğuna, M.ü. V.Yüzyılda Herodot Saka sen, M.ü. 331ğdeki İskenderğin Ar bela (Er bil) Savaşını anlatan Yunanca kaynaklarda, Sakasın, Strabonğda Saka sen, Pliniusğta Saka sun ve M.S.150 yıllarında Mısır Kralı Yunanlı Ptolemeusğun coğrafyasında Sakapen denilmektedir. Sakaların hükümdarını çıkaran boy veya uruğa Herodot, ğBasili (Hükümdarlık)-İskitleriğ, üinliler ğSeğ veya ğSuğ, milli Türk gelenek ve destanlarına göre de Kaş garlı Mahmut, ğşuğ demektedir. Bu bilgiler bize, Kür Aras arasında yaşayan Sakaların Sakasın Uruğuğnun, hükümdarı çıkaran boy olduğunu göstermeye yaramaktadır. İranlılar, Aranğdaki Sakalara/Sakasına ğSi-Sakanğ (Si-Sakalar) ve V. Yüzyıldan XIV. Yüzyıl sonlarına kadar ki Ermenice kaynaklarda da, ğSi-Uniğ (Si-Hanedanı) denilmektedir. Dede Korkut Oğuz Nameleriğnde ise, ğTaş-Oğuzğ Eliğnin altı El beyliğinin bağlı bulunduğu Nah çıvan-Kara bağ-Gence bölgesinin ğHanlarğ sülalesi, ğAfrasyaboğlu Alp-Oruzğ kütüğü ile anılarak, bunların Sakaların ulu cihangir padişahı soyundan geldiğine işaret edilmiştir. M.ü. 66 Aralık ayında Roma Serdarı Pompeiusğun ordusu ile Tiflis Doğu güneyinde ve Kür Irmağı boyunda kışlarken, onu baskına uğratırken bozulan ve 12 bin atlı ile 60 bin yaya çeri çıkarabildiğini anlatan Appıanos ve Dion Cassius gibi kaynaklarda geçen ğAlbanlar Hükümdarığ (sülalesinin) adı, ğOroésğ ve ğOrosésğ (Orus/ürs) diye anılmaktadır. Bu da, milli destanlarımızdaki ğAfrasyaboğlu Alp/ Arız/Oruz han) sülalesinden ibarettir.

Arandaki Sakaların Sakasın/Si sakan uruğunun Bala-Sakan denilen boyunun adı, ğKüçük Sakalarğ anlamına gelir. Balasakanğların kendi adları ile anılan kışlaklarını, (Atilla çağında) 445 yıllarında Kür Irmağı güneyine inen Hunlularğa vererek birlikte kışladıkları biliniyor. İlk İslam Fethiğnde Aranğdaki bu ğBala Sakan ğ boyunun ğKürtlerğ diye tanındığını görüyoruz. Biz Dicle Kürtleriğnin Zil an kolundan sayılan ve Murat Suyu başları ile Arı dağı çevresinde yaşayan 24 oymaklı Celali boyunun 12 oymaklı ğKhalikanğ ve 12 oymaklı ğSakanğ (Sakalar) diye, Arandaki ğSaka-sınğ, ğSi-Sakanğ ve ğBala-Sakanğın adaşı olduğunu görüyoruz. (Celali Kürtleriğndeki bir halk inanışına göre, bu ad, savaş sırasında sağ kolda vuruşanlar anlamına gelen ğSak-larğ demek olan ğsak-anğ dan ibarettir!)

Bütün İslam kaynakları, Hazredi Osman çağında kara bağ ile Genceğnin (Aranın) fethinde, buradaki göçebe ğBala sakan Kürtleriğnin ayaklanarak, itaat eden yerleşik komşularına rağmen, Araplarla savaştığını anlatırlar. İlk istila ordusu, güçlü ve savaşçı ğBala sakan Kürtleriğni yatıştırıp usandırmadan aciz kaldığından, ancak halifenin buyruğu ile, Basra Valisi Ebu Musa yeni bir ordu ile yardıma gelince, Karadağğdaki bu milli isyan bastırılabildi. 944 yazında, Dağıstanlılar ile Norman/Rurik (Rus) korsanlarının, Kür Irmağı ağzından, altı düz kayıkları ile ilerleyip, Aran merkezi Berde (Partav/Berdağa) şehrini, ansızın yağmalayıp yakmışlardı. Bu şehrin dış kale kapılarından batıdaki yaylaklara giden yolun başladığı bir kapının adı ğBabğül Ekradğ (Kürtler Kapısı) diye anılıyordu. 926ğda Aranı gezmiş olan İbnğül Ağsamğül Kufi, Aranda ve Aras boyunda konuşulan dilin ğKhazarcağ (Hazar Türkçeğsi) olduğunu, bir tanık olarak bildirir. 966ğda eserini yazan Mukaddesi, Farsça ve Ermeniceğden ayrı bir dil konuşan Kür Aras Irmakları arasındaki halkın, ğAran Diliğ ile konuştuğunu yazar ki, bunun 40 yıl önce anılan ğKhazarcağdan ibaret bir Türkçe olduğu anlaşılıyor.

Kür Aras Kürtlerinden Hıristiyan ve Müslüman olan kolların ana dilinin, Türkçe olduğunu gösteren başka deliller de vardır.Hıristiyan Kürtlerden Kolu Uzun Oğullarığnın (Gürcüce tercümesiyle: Mkhar Gerdzeli Dize) 1150 yıllarında anılan boyları adı, ğKhél Babırakanğ Türkçe olup, baştaki deyim, Oğuz Ağzığna göre (birazdan sunacağımız bol örneklerdeki gibi) önüne ğKhğ sesi eklenmiş Türkçe ğgöçebeler birliğiğ anlamına ğélğ ; ve ikinci kelime başındaki ğBabırğ da, ğBa bur/Be birğ dediğimiz aslan,kaplan arası yırtıcı ve güçlülük sembolü sayılan hayvan adıdır.(ğakanğ soneki ise, Farsça ve Ermenice de, köklü sülale adları sonuna gelen ve Türkçeğdeki ğgilğ in yerini tutan bir ektir.) Yani, ğKhél Babır Akanğ, Babır-gil Eli anlamına gelir. Anı şehrinde oturan Ortodoks Kolu Uzun Oğullarının 1200-1261 yıllarından kalma kadın ve erkek ile manastır adlarından : ğKhatunğ, ğKoşa Vankğ (üifte Manastır), ğAruzğ, ğMama Khatunğ, ğAtabekğ , ğAkbuga-Ağbuğağ ve ğTursunğ hep Türkçe Oğuz ağzına göredir.

Revanğın Revanğın 27 Km. doğu güney yanında şehir örenleri bulunan ve Dede Korkut Kitabında ğKazan hanğ sülalesinin başkenti olarak ğAltun Takhtğ diye anılan Divin (Dibin) şehrine göre, ğDivin Ravadlılarığ denilen Kürt boyundan olan ordu başbuğları ailesi, kendileri gibi ğAran (Gence) Ravadlı Kürtleriğnden gelen Anı şeddadlıları (1064-1200) hizmetinde ve Arapçağyı boyunda yaşıyorlardı. İslam kaynaklarında Arapçağya göre ğEkradü Ravvadiyyeğ diye anılan ğRıvadlı Kürtleriğ, eski ğBala sakan Kürtleriğnin bir boyu idi. Selçuklu Alp Arslanğa çok hizmet ettikleri için, Divin şeddadlıları (1020-1163) kolundan şavurğun oğluna armağan edilen Bizansğtan alınma Anı şehrinde kurulan şeddadlıların 60. yılında 1124ğte Gürcü Kıpçaklı ordusu Anı ile Arpa çayı boyunu istila edince, buradan kaçan İslam Türk aileleri arasında ğLeşgerkeşğ (Başbuğ) hanedanından şazi oğlu Necmeddin Eyyübğda Irakğa göçerek, Tekrit kasabasında yerleşmişti.ğDivin Ravadlı Kürtleriğnden Anılı Necmeddin Eyyübğun 1137ğde Tekritğte doğan oğlu Yusuf Sala haddin, Selçuklu Atabeklerinin bir fatih başbuğu olarak, Mısır ile Suriyeğde, babasının adı ile ünlü Eyyublular devletini kurmuştur. Anılı Necmeddin Eyyübğun öteki oğulları, Türkçe ğTuran şahğ ve ğTuğ Tekinğ adlarını taşıyordu. Eyyublular çağında yazılan eserlerde, bunların ğTürk soyundanğ gösterilmesi de, tarihe ve milli geleneklerine uygundur.

Bitlisğten İranğa kaçan Kürmançlı Roşeki boyunun beyi şemseddinğin oğlu olup, İranğda doğan şeref Hanğın 1576-1578 arasında ğNah çıvan Beğlerbeğisiğ iken, yakından tanıdığı ve Osmanlı hizmetine girdikten sonra da 1588ğdeki Gence Kara bağ Fethinde yeniden gördüğü, koyuncu göçebelerden Gence Kara bağ ilinde yaşayan ğİgirmidört(lü) Kürtleriğ, Ravadlılarğın da mensup bulunduğu eski ğBala sakan Kürtleriğndendir. şeref Hanğın ğşeref nameğde, ğİran Kürtleriğ kolundan gösterdiği Arandaki bu ğİgirmidörtlüğler, eski Oğuz düzeni geleneğine göre : 12 sağ kol ve 12 sol kol boylarına ayrılan 24 boyun birliği olduğundan, bu adla bir ğUlusğ (Boylar Birliği) sayılıyordu. Kara bağ Genceğdeki göçebe geleneklerine göre şeref Hanğın ğKürtlerdenğ diye andığı bu ğİgirmidörtlü Ulusuğ, anadilleri Türkçeğden başka lisan bilmediklerinden, Safili İranğın başkentteki ğDivan Defterleriğ ile, buna göre yazılan ğAlem Aray-i Abbasiğ gibi resmi tarihlerde, Aran/Karadağğdaki ğTerakümatğ (Türkmenler) kolundan ve Kaçarlara bağlı göçebeler olarak gösterilmektedir. 1593 yılından kalma Osmanlıların ilk ğGence Kara bağ Vilayeti Tahrir Defteriğnde de bunlar, 12+12=24 boy olarak ve ğUlusat-i Yiğirmidörtlüğ adı ile, Türk Göçebeleri olarak anılıyor ve kışlakları, ğOtuzikilüğ adlı 24 Türkmen ve 8 Kıpçak boyu birliğine bağlı 32 boyun kışlak ve köyleriyle, bazen ortak gösteriliyor. üoğu ğBerde Sancağığnda kışlayan ğYiğirmidörtlü Ulusuğndan bir boy da, ğKhacalanğ (Khalaçlar) adı ile Oğuzlarda gösteriliyor. Dede Korkut Oğuz nameleri gibi tarihi milli destanlarımızda bu ğYiğirmidörtlüğlerin, Ravadlılarğın, Kolu Uzun Oğullarını çıkaran ğKhél Babırarakanğın ğBala sakan Kürtleriğnin mensup bulunduğu ğSi-Uni/Si-Sakanğda denilen sakasınlarğın, 6 Taş oğuz El beylerinin başı, aran ülkesi hakimi ğAt Ağızlu Oruz Kocağ sülalesinin ğafrasyaboğlu soyundan gösterilmesi, bunların Türklüğüne ve Oğuzlar kolundan geldiğine, en ufak şüphe bırakmıyor.

Dicle Kürtleri :
Sayın dinleyiciler, şimdiye kadar gördüğümüz Asya ile Avrupağdaki dört ayrı bölgede yaşayıp, tarih ile belgelerde tanınan ğKürtğ adlı güçlü ve kalabalık urukların, anadillerinin Türkçe olduğu ve Saka (İskit) Türkleriğnden kalma Oğuzlardan geldikleri, artık aydınlanmış ve her türlü şüpheden uzak bir gerçek halinde belirmiştir. Güney Sibirğde Yenisey başları ile İrtiş Tobol boylarında ve batıda Dağıstanğdan göçme olarak Erdel, Macaristan ve üekoslovakya ülkeleri gibi Tuna boylarında, Hazar Denizi doğusundaki Batı Türkistan (Horasan-Afganistan) ile Hazar Denizi batısındaki Kür Aras/Aran bölgesi gibi başlıca dört ayrı bölgede ve iki kıtaya yayılarak, coğrafyada da adlarını hatıra olarak bırakan ğKürtğ adlı göçebe uruklar ile soydaş ve boydaş olan Dicle Kürtleriğnin, Basra Körfezine suları akan Dicle Irmağı boylarından İran, Türkiye, Irak ve Suriyeğde bu ırmağa komşu bölgelere de yayılıp 2500 yıldan beri ğKarduk/Kortukğ ve ğKürtlerğ adı ile tanınmalarını ve ğDede Korkut Oğuz nameleriğ ile 1597ğde yazılan ilk Kürtler tarihi şeref nameğde bunların Oğuzlar kolundan gösterilmesini, belgeleriyle göreceğiz. Kendilerine ğKür-maç / Kür-mançğ diye öz Türkçe bir ad veren Dicle Kürtlerinin dil,antropoloji, etnografya ve folklor bakımlarından da, Türklük ve Oğuzluk yönlerini tanıyacağız.

şunu da yine arz edelim ve unutmamalı ki, doğuda Baykal Gölünden batıda Viyanağya, kuzeyde Sibirğden güneyde Afgeneli ile Basra Körfezine kadarki çok geniş ülkelerde görülen ve ğKürtğ diye tanınan urukların Türklüğünü, ilk bakışta gösteren adları, yalnız Türk ğ Oğuz / Türkmen dili ile izah ediliyor ; bunların adaşları ve boydaşları da, ancak Türk-Oğuz toplulukları ve yurtları içinde görülüyor. Ne İran dillerinde nede onun mensup bulunduğu geniş Aryani veya Hint-Avrupa dillerinde ğKürtğ veya buna benzer bir adla anılan hiçbir boy veya etnik topluluk bütün yazılı kaynaklarda olduğu gibi, bugün de yoktur. Yalnız bu husus bile, satılmışlık yüzünden veya cehaletten yabancı propagandalarına kapılan, aydın geçinen bir takım ğKürtğlerin dikkatinden kaçmış olup; bu gibileri, türlü yayın ve telkinlerinde : ğKürtlerin ulu atalarının, İranlı Medyalılarğ olduğunu söyleyerek ; Ateşe tapıcılıktan kalma ğNevruzğu, ğMilli Kürt Bayramığ diye tanıtmaya girişerek, hatta M.ü. 612ğde Asurluların Medyalı ve Babilli müttefikler eliyle yıkılış tarihini, ğMilli Kürt takvimi ve istiklalinin başlangıcığ sayarak, buna benzer sapıklıklar ve güçlüklerle, gerçekten Kürtlere hakaret etmişler ve bu uğurda Aryanı emperyalistler ile Farsların, ğİran Nijad Kavımlarğ mektebi propagandalarına alet olmuşlardır! Tarih ile dil başta olmak üzere, Dicle Kürlerinin, gerçek ilim yolu ve usulleriyle incelenmesi ise, son 160-150 yılın içinde yabancıların ortaya koyduğu ve ilmin belge ve delillere dayanan usulünden habersiz olup, mesuliyet duygusu ile yetkiden yoksun kişilerin iddialarının çürüklüğünü göstermektedir.

Kısacası, ğKürmanç Kürtlerğde denilen ğDicle Kürtleriğni, İranlı soyundan gelme göstermek, ğAcemlerden saymakğ ; seciye, ahlak, namus anlayışı, mertlik, atlı göçebe yaşayışı ve 6+6=12ğli , 12+12=24ğlü oymak ve boy düzenine sürekli bağlılık ile, dilin aslı ve özerlikleri gibi sosyolojik hususlarda, İranlılardan apayrı olan manevi ve maddi görünüşü, ğyuvarlak başlılıkğ gibi antropolojik yapıyı ve yalnız Oğuzluk/Türkmenlik vasıflarından ibaret koca canlı folkloru inkara kalkışmak demektir. Halbuki şimdi göreceğimiz tarih kaynakları ile biraz sonra arz edeceğimiz dil, antropoloji, etnografya, milli ananeler ve folklor gibi, bilim kollarını ilgilendiren ve ulu ataları, kökleri belirten deliller, her yönden ve her bakımdan Dicle Kürtlerinin de, Oğuz Türklüğüğne mensup bulunduğunu, apaçık göstermektedir. Bunları inkara girişmek, güneşi balçıkla sıvamaya benzer!... Bu uğurda gerçekleri ortaya koyma yolunda çalışmayan ve geciken üniversitelerimiz ile Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumu gibi resmi ve hususi ilim müesseselerimizin de suçu ve günahı vardır!... Konuşmamızın başında arz ettiğimiz gibi, Türk üniversitelerinde ğTarih Kürsüleriğ henüz emekleme çağını geçirmiş ve yeni yeni yürümeye başlamış bir çocuk halindedir...

Bu gibi en yüksek ilim müesseselerimizin, araştırma ve yayınlar yaparak ilim alemini aydınlatmada gecikmesi, şerefli ve eski ataların tarihinden, dilinden habersiz birtakım anadili Kürtçe yarımaydın veya okumuşların, yabancı yayın ve propagandalarına inanmalarına sebep olmakta; böylelerine; ğüç Kıtaya hükmetmişğ şanslı Türklük içinde, kendi öz varlık ve birliklerinde, adeta bir ğazınlıkğ (ekalliyet) ruhu taşımayı telkin etmektedir. Her aklı başında aydın kişi, başkalarının ağzına ve kalemine, kendi şahsiyeti ile görüşünü uydurup kaptırmamalı; büyük sosyolog rahmetli Ziya Gökalpğin 1922ğde Diyarbakırğda çıkardığı ğKüçük Mecmuağda belirttiği gibi, Kürtlerin kökü ile dilinin eski ve bozulmadan önceki halini, kendi akıl ve mantığını kullanarak, ğİlim ölçüleri ve mukayeseli tarih ve dil metotlarını kılavuz edinerekğ, doğru ve şaşmaz yolda yürümelidir. İlmin bu gerçek yolu da, öteki dört ayrı ülkedeki ğKürtlerğ gibi, ğDicle Kürtleriğ veya ğKürmançlarğında, Türklüğün öz varlığından bir güçlü uruk olduğuna ve Oğuzlar kolundan geldiği gerçeğine bizi götürmektedir.

Dicle Kürtleri üzerine en çok araştırma ve yayınlar yaptıran yabancı devlet Rusya olmuştur. üar I.Petroğnun ğaçık denize çıkmağ yolundaki ülkü ve vasiyetini gerçekleştirmeye çalışan Ruslar, Baltık Denizinde hakim İsveçğin sarsılıp küçülmesinden ve Napolyonğun Fransağyı Avrupağya üstün kılması fırtınasından sonra, gelişen Almanya karşısında, Baltıktan açık denize çıkmada umutsuzluğa düşmüştü. Daha I.Petro çağında Dağıstan, şirvan ve Gilan gibi Hazar Denizinin batı ve güney kıyılarını istila ile, İran üzerinden Hint Okyanusuna çıkmayı gözeten Rusyağnın karşısına önce Osmanlılar, sonra Afşarlı Nadir şah çıkmıştı. Kırımğa ve Kabartay üerkeseliğne, ğmuhtariyetğ vadi ve adı ile yerleşip, buraları Türkiyeğden koparan Ruslar, yerli Müslüman halkını kırıp kaçırtarak, Karadeniz kuzeyini bir ğKazak,Ukrayna,Rus Toprağığ haline sokmayı gerçekleştirme yolunu tutmuştu. Osmanlılardan Balkan Yarımadasını ve Karadenizğin doğusundaki ğKafkas Elleriniğ de koparmaya girişen Rusya, ordularından önce buralara ajanlarını ve I.Petroğnun kurduğu ğİlimler Akademisiğ üyelerini göndererek , propagandalar ile araştırmalar yaptırmış ve ğparçala-hükmetğ düsturunu tatbikte, sistemli bir yol tutmuştu. Ruslar, Boğdan ile Eflak gibi bugünkü Romanyağyı teşkil eden ülkelerde Bulgarlar,Sırplar içinde ve Rumların kalabalık yaşadığı yerlerde ğHıristiyan Birliğiğ ,ğOrtodoks Birliğiğ ve sonra ğPan Slavizmğ adlı manevi silahlarla çalışarak, II. Katerinağnın, ğBüyük Greg Projesiğyle, İstanbul ile Boğazlara hakim olmayı gözeterek, bu uğurda çok çalıştılar. Bilindiği gibi, 1804ğten 1878 yılına kadar Yunanistanğın, Sırbistanğın, Romanyağnın, Bulgaristan ile Bosna Hersekğ in, Osmanlı İmparatorluğundan ayrılma ve teşkil edilmelerinde, birinci sırada Rusğların tesiri vardır.

Karadeniz doğusundaki Osmanlı topraklarında ve İskenderun Körfezine çıkma yolunda ilerlemeye başlayan Rusğlar, bu uğurda da mezhebdaşları Ortodoks Gürcistan ile Türkiye Ermenileriğni avlayıp, istila emellerine alet etmeye başladılar. Kuban Irmağı ile Gürcistan arasındaki üer kes Elleri ve Abaza Topraklarığnı ele geçirince, buraların Müslüman yerli halkını, kırma ve toptan Türkiyeğye göçürtme usulleriyle, Karadenizğin doğu kıyılarına da Rus Kazakları ile Mujikleriğni yerleştirdiler. 1801ğde hile ile Tiflisğin işgalinden sonra, yer yer ayaklanan ve Ahıska ile Tırabuzon Paşaları aracılığı ile Türkiyeğden yardım isteyen Hıristiyan Gürcü Beyleri ve milliyetçilerini ezen Ruslar, Gürcüleri de Ruslaştırmaya başladılar. 1853-1856 Türk-Rus Savaşında yenilen Rusya, o zamana kadar Anadolu cephemizde savaşan Rus ordularının faaliyetlerini anlatan resmi ve askeri yayınlarda, ğTürkiye Asyağsığ deyimini kullana gelmişken, 1856 Paris Muahedesinden sonra Petersburg İlimler Akademisinin akıl hocalığı ile artık Doğu Anadolu için ğArmenyağ (Ermenistan) deyimini kullanmaya başladılar, 93 (1877-1878) Savaşına girerken Rusların Kafkas Orduları, Kars-Beyazıt-Erzurumğda ,ğArmenyağda savaşmış) gösterildi. üç Kilise (Eçmiyazin) Katalikosluğunu da , Türkiye Ermenilerini ğArmenyağyı kurmağ tuzağı ile avlamaya alet ettiler. 1856ğdan itibaren Rusların ğErzurum Vilayeti Başkonsolosuğ Aleksander Jaba, Petersburg İlimler Akademisinden aldığı anket ve talimatla, şehirdeki hanlarda konaklayan yolculara kadar, Kürmanç ve Zaza dilleriyle konuşanlardan, kelimeler derleyip, bir ğKürtçe Sözlükğ yapmaya ve hikayeler ile fıkralar yazarak da ğKürt Edebiyatı ürnekleriğ vermeye çalıştı. Yine bu Petersburg İlimler Akademisi, 1860-1862ğde ğşeref nameninğ Farsça aslını ve 1868-1875 arasında da, bunun 4 kitap halinde Fransızca tercüme ve ilaveli çok uzun izahlarını bastırdı. Fakat, bunda yapılan korkunç tahrif ve yanlış izahlar ile ğşeref namedekiğ ğKürt Oğuz namesiğ kahramanı ğBogduz Amanğ sülalesinin adını ğBogoz Ermenğ, yani ğErmeni Boğoz/Pavlosğtan itibaren gösteren uydurmaları, gerçekmiş gibi ileri sürdüler. Ruslar, Kürtler üzerindeki bu çalışma ve yayınları ile Türkiyeğmizi doğudan da çökertmeye koyulunca, İskenderun Körfezi ile Basra Körfezine çıkmada, Ermenilerin yanı sıra, Kürtlerden de faydalanmayı gözetiyor ve bu uğurda bilhassa 1914ğte başlayan I.Cihan Savaşında çok gayret gösteriyordu. Rus İlimler Akademisinin talimat ve isteği ile üarlık, Hariciye Nezaretine bağlı diplomat ve konsolos olarak Vladamir Minorsky ve Vasıl Nikitin adlı iki uzmanın çalışmalarını, ğKürdistan Muhtariyetiğ ağı örülürken klavuz ediniyordu!