Cari açýk sistemiktir
Ege CANSEN
hurriyet.com.tr
20 Aðustos 2008
EKONOMÝ Bakaný Mehmet þimþek, "Cari açýk, IMF’nin bize uygulayýn dediði para politikasýnýn bir sonucudur" dedi. Bakan þimþek’in bu tespiti yüzde yüz doðrudur.
Enflasyonla mücadele için Türk Lirasý’nýn faizi (sermaye hareketlerinin serbest olduðu bir ortamda) yüksek tutulunca þirketler ve bankalar, yurt dýþýndan ucuz dövizle borçlanmakta, yabancýlar da TL’li mali varlýklara yatýrým yapmaktadýr. Bu yüzden döviz arzý artmakta, arzý artan dövizin fiyatý düþmekte ve cari açýk oluþmaktadýr. Ekonomimizi kýrýlgan hale getiren "yüksek faiz-düþük kur" kýsýr döngüsü iþte budur. Bakanýn sözlerine niye itiraz edildi anlamadým.
* * *
Ahir zaman iktisat peygamberlerinden Milton Friedman 16 Kasým 2006’da aramýzdan ayrýldý. Friedman, "iktisadi sorunlarý en iyi piyasa mekanizmasý çözer" diyenlerin kümelendiði Chicago üniversitesi’nin hocasýydý. "Büyük Sahra’nýn yönetimini devlete býrakýn, 10 yýl sonra kum kýtlýðý baþlar" diyecek kadar devletçiliye karþýydý. II. Dünya Savaþ’ýnýn bitiminden 1980’e kadar, Amerika hariç hür dünyanýn hemen her yerinde iktisada, "müdahaleci sol" düþünce egemendi. Komünist (sosyalist) blok iktisatçýlarý, zaten taným gereði böyleydi. Ancak Amerika’nýn iktisadi geliþmesi, tüm dünyayý þaþýrttý. Bu baþarýnýn felsefi altyapýsý olan "serbest piyasa sistemi" de moda oldu. Ýþte Friedman bu sistemin "parasal ekonomi" yýldýzlarýndan biridir. Steve Hanke ise, Friedman’ý anlayan ve iyi anlatan bir iktisatçýdýr. Bugün köþemde onu misafir edeceðim. Konumuz Friedman’ýn "parasý döviz olmayan bizim gibi ülkelerin" kur rejimleriyle ilgili hadisleri olacak.
1. Friedman’a göre, biri sabit, diðeri yüzer (Ýngilizcesi "floating", bizde dalgalý deniyor, hálbuki dalgalanmaya "fluctuation" denir) diye tanýmlanan iki deðil, birbirinden farklý üç tür kur rejimi vardýr. Bunlar sýrasýyla a) sabit), b) yüzer ve c) çapalý diye adlandýrýlýr.
2. Friedman "yüzen kur rejimi" tavsiye etmiþtir demek yanlýþtýr. üünkü Friedman her zaman yüzer kur rejimini tavsiye etmemiþtir. Friedman’a göre en iyi rejim "sabit kur", ikinci en iyi rejim "yüzer kur" en kötüsü ise "çapalý kur" rejimleridir.
3. Friedman, sabit kur rejimi ile kendisinin (unified currency) dediði "birleþik kuru" kastetmektedir. Bunu saðlamanýn ise iki yolu vardýr. Birincisi, merkez bankasýný laðvedip, yerini "Para Birimi Kurumu" tesis etmektir.Ýkincisi, o ülkede bir baþka ülkenin (büyük ve istikrarlý ekonomisi olan bir ülkenin) para birimi kullanýlmaktadýr. Yani tam dolarizasyon veya avrozisyon.
4. Friedman, merkez bankalarýnýn herhangi bir kur hedefinin bulunmadýðý, kimseye kurlarýn seviyesiyle ilgili bir söz vermediði, ama gerekince kurlara müdahale ettiði "yönetilen yüzer kur" rejiminin aslýnda bir "çapalý kur rejimi" olduðunu söylemektedir.
5. Friedman’a göre "çapalý kur" rejimlerin en kötüsüdür. üünkü bu rejimde merkez bankalarý ayný anda hem faizleri hem de kurlarý denetlemek istemektedir. Bu ise imkánsýzdýr. üapalý kur rejimleri sonunda mutlaka cari açýk krizine sebep olur. (Devamý var)
Son Söz: Ya faizi tut, kuru sal; ya da kuru tut, faizi sal.
...