Lehman Brothers'in iflasına neden göz yumuldu?

[bozok]

LEHMAN BROTHERS’İN İFLAS ETMESİNE NEDEN GüZ YUMULDU?


ABD ekonomisi, kimilerine göre 1929’daki Büyük Depresyon’dan sonraki en büyük, finansal krizin içine girmiş bulunuyor. Bir yılda 13 banka battı, toplam zarar 1.3 trilyon civarında. FED’in Goldman Sachs ve Morgan Stanley’in statülerinin değiştirilmesi konusundaki kararı oy birliğiyle almasıyla birlikte, ABD’deki yatırım bankacılığı fiilen tarihe karışıyor. Bu iki büyük yatırım bankası bundan böyle ticari bankacılık yaparak, batık kredilerini finanse edecek. Amerika’nın en büyük mevduat bankalarından biri olan Washington Mutual’ın batık mortgage kredileri yüzünden Amerikan TMSF’si tarafından el konması, krizin mevduat toplayan bankalara da sıçradığı anlamına geliyor.

Peki, bu noktaya nasıl gelindi? Krizi anlayabilmek için yatırım bankacılığının işleyişine bakmak gerekiyor.

Yatırım bankaları mevduat toplayamazlar. Bunun yerine, Hazine garantisiyle kredi derecesi AAA olan kağıtlar sayesinde borçlanırlar. Bu borçlanma işleminin hamisi, devlettir. Devlet gücüyle ölçüsüz bir şekilde büyüyen kredilerin sermayeye oranı, kaldıraç oranı dedikleri budur, Amerikan SPK’sının 2004’teki kararlarından sonra son derece uç noktalara ulaşmıştır. Bearn Stearns battığında bu oran 1’e 26’dır; Fannie and Freddie Hazine’ye geçtiğinde bu oran 1’e 80’di! Yani bir birim sermayeye karşılık 80 birim kredi yaratılıyordu. Lehman Brothers’in aktif büyüklüklerinin toplamının 639 milyar dolar, zararının ise 613 milyar dolar olmasının arkasında işte bu mega-kaldıraçlama yöntemi yatıyor.


Bu yöntemin patlamasından önce mortgagae piyasasındaki çöküşe bakmak gerekir. Emek değer yasasının bir ilkesini hatırlatalım: Bir malın piyasadaki değeri, gerçek değerinin ne kadar üstündeyse o kadar hızlı düşer. Böylece artış, azalışla dengelenir. ABD’deki konut fiyatlarının 2005’teki köpürmesini 2007’nin sonundaki hızlı değer aşınması takip etmiştir. Fiyatlardaki bu düşüş, değer yasasının yukarıda tarif edilen çekim etkisine bağlanabilir.

Tablo tamamlanıyor. Hızlı artan konut fiyatlarına bağlanan krediler, bu fiyatların çökmesiyle birlikte yanar. Bu krediler yanınca yatırım bankası, yetersiz sermayeye sahip olduğu için, basmış olduğu tahvillerin ve bonoların bedelini ödeyemez duruma gelir. İflasını tescillemek için mahkemeye başvurur.

Mega-kaldıraçlama, paranın saltanatını kurmuş olduğu bir düzende, sermaye olmadan zenginleşme yöntemidir. Bu kriz sermayesiz zenginleşmenin çökmesine işaret ediyor. şimdi soru şudur: Bu çöküş mutlak mı?

Dolayısıyla yatırım bankalarının sermayesiz zenginleşmesinin dayanağı, tahvillerine ve bonolarına olan devlet desteğidir. Bu yatırım bankacılığı çökünce, aynı devlet desteği sayesinde iflastan kurtuluyorlar. Başka deyişle, bankaların vermiş olduğu batık kredileri devlet sahiplenerek, bütün borçları tasfiye ediyor. Başkan Bush’un Kongre’den talep ettiği 700 milyar doların amacı, işte bu tasfiyedir. Açıkça görüldüğü gibi sermayesiz zenginleşme heveslerinin bedelini vergi mükellefleri yani halk ödüyor.

Bu kurtarma işine odaklanalım. Büyük bankalar ve durumları şöyledir: Bear Stearns, JP Morgan Chase’ye; Merrill Lynch, Bank of America’ya satılmış; Freddie Mac ve Fannie Mae, doğrudan Hazine’ye geçmiştir. AIG ise kasasına FED tarafından 85 milyar dolar akıtılarak kurtarılmıştır. Goldman Sachs ve Morgan Stanley felaketin eşiğindeydi ve kurtulma şekli yazının başında yer alıyor.

Kurtarılmayan tek büyük banka, Lehman Brothers’dır. Neden?

Bank of America’nın başlangıçta Lehman’a talip olduğu ancak bir toplantıdan sonra kararını Merrill’e kaydırdığı biliniyor. Burada en büyük etken, Lehman’ın FED ve Hazine tarafından desteklenmemesidir. Alman Profesör Hans-Peter Burghof buna “sorumsuzluk” diyor.

O halde soru Lehman’ın neden desteklenmediği sorusuna dönüşmüş haldedir.

Merrill Lynch’in ABD yönetimi ile çok güçlü bağları olduğu biliniyor; bakan ihraç ettiğini Bakanlar Kurulumuzdaki Mehmet şimşek’ten biliyoruz. Bush’un Kongre’den talep ettiği 700 milyar doları tek başına idare edeceği için adı “ekonomi çarı”na çıkan Hazine Bakanı Paulson, bu göreve gelmeden önce Goldman Sachs’ın başındaydı. Freddie ve Fannie biraderler, hem McCain’e hem de Obama’ya on milyonlarca dolarlık seçim finansmanı yapmıştır. Bu krizle birlikte büyüyen Bank of America ve JP Morgan Chase hem Demokratlara hem de Cumhuriyetçilere büyük fonlar sağladı.

Lehman Brothers, ABD Hazinesi tarafından kaderine bırakıldı ve benzer durumdaki diğer şirketler kurtarıldı. Soros’un açıklamalarından ve Kongre’deki Demokratların ekonomik pakete ilişkin tutumlarından, Lehman’ın Demokratlara yakın ve Bush hükümetiyle problemleri olduğu sonucu çıkarılabilir. Ayrıca Lehman Brothers, Goldman Sachs ile birlikte Alman-Yahudi bankacılık geleneğinin en büyük temsilcisi olma özelliğine sahipti; Hazine Bakanı’nın eskiden en büyük rakibi olan Lehman’ın çöküşü konusundaki duyarsızlığı konusunda açıklığa kavuşmuş oluyoruz.

Yatırım bankacılığının hem işleyiş hem de kurtarılma mekanizmalarında devletin rolü belirleyicidir. Bu da siyaset ile ekonominin iç içe olduğu kapitalizm öncesi ekonomik formasyonları çağrıştırıyor. CEO’lara şövalye denmesindeki derin gerçeğin anlamı belki de bu Orta üağ’a dönüştür.

O halde devletin ekonomiye müdahalesini ne Keynes’le ne de sosyalizm ile açıklamak mümkün gözükmüyor. İkincisi için yapılacak fazla bir şey yok ancak yeniden Keynezyen paradigmaya dönüldüğüne ilişkin görüşlere karşı şu notu düşmek gerekir: Keynes faizler indirilip yatırım maliyetleri düşürülse dahi, piyasadaki talep noksanlığından ötürü yatırımların yapılmayacağını ve gerileyeceğini iddia etmiştir. Bunun yerine o, kuyu kazıp kapatmak dahil, kamu harcamalarının arttırılarak toplam talebin büyütülmesini önermiştir. ABD’nin krize olan tutumu bankaların zararını sahiplenmek ve para musluğunu sonuna kadar açmak yönündedir. Bu politika Keynezyen değildir. Keynezyen müdahalede devletin, teker teker bireysel sermayelere karşı tarafsızlığı esastır. ABD yönetiminde bu tarafsızlığı göremiyoruz.

Krizin sebebini ve iflasların arka planını açıkladıktan sonra geriye krizin nereye gideceğine dair birkaç söz söylemek kalıyor.

üin ve Hindistan gibi kabarık dolar rezervine sahip olan ülkeler, paralarını yatırmış oldukları ABD Hazine tahvilleri ve diğer Amerikan menkul kıymetlerinden çekme olasılığı belirmiş görünüyor. Böyle olursa FED bu kağıtlara talebi sürekli kılmak için faizleri yükseltmek zorunda kalacak ve bu da hem resesyonu tetikleyecek hem de kredi kanallarını daraltarak banka iflaslarını genişletecektir. FED krizi aşmak için faiz indirimine giderse bu kez doların değeri düşecek, petrol fiyatlarıyla birlikte maliyetler artacak ve hem işsizlik hem de enflasyon yükselecek yani stagflasyona girilecektir. FED’in ve Amerikan ekonomisinin açmazı budur.


Amerikan ekonomisinin daralmasıyla birlikte, Türkiye’nin ihracat ve cari açığı finanse etme olanakları ciddi ölçüde etkilenecektir. Bu da devalüasyona hazırlıklı olmamız gerektiğini anlamına geliyor.

Sait üakır
Odatv.com
14.10.2008

[bozok]

LEHMAN BATTI



Amerika’da güz başında patlak veren finansal çöküş ekonominin sathına yayılırken, diğer yandan krize ilişkin tartışmalar ilginç bir yere doğru gidiyor. Bundan bir süre önce odatv’de, benzer durumda olan rakiplerinin kurtarılmasına rağmen Lehman Brothers’ın çöküşüne Amerikan devletinin seyirci kaldığını Odatv.com’da yazmıştık. Ayrıntılar ortaya çıktıkça, iflasın arkasında bir komplonun olduğu kanaati güçleniyor.

13 Eylül 2008’de, Lehman’ın kaderinin konuşulacağı bir toplantı düzenleniyor. Bu toplantıya Hazine Bakanı, New York Merkez bankası Başkanı’nın yanı sıra Goldman Sachs, Jp Morgan, Citigroup, Merrill Lynch, Royal Bank of Scotland ve New York Mellon Bankalarının yöneticileri de katılıyor. Sadece bir bankanın yöneticisi bu toplantıya alınmıyor; o da toplantının konusu olan Lehman Brothers’ın Ceo’su Richard Fuld! Bu toplantının öncesinde Lehman’ı satın almak isteyen Bank of America, Fed’in telkinleriyle talebini Merrill Lynch’e kaydırmış ve bunun üzerine Lehman Brothers iflasını ilan etmek zorunda kalmıştı.

Ekim ayının ilk haftasında Temsilciler Meclisi’nde sorgulanan Richard Fuld’un iflasa dair soru işaretlerini gidermesi bekleniyordu. Sorgu boyunca suçluluk alameti sergilemeyen Fuld, “Bear Stearns, Fannie Mae, Freddie Mac ve AIG devlet tarafından kurtarıldı, peki bize neden yardım yapılmadı? Toprağa gireceğim güne kadar bunu hep merak edeceğim” diyerek iflasın ardındaki soru işaretlerini daha da arttırmış oldu.

Lehman’ın iflasına dair bir dizi hipotez kurmak mümkün. Alman-Yahudi bankacılık geleneğinin iki büyük temsilcisi Goldman Sachs ile Lehman Brothers’tı. Hazine Bakanı Henri Paulson, bu göreve gelmeden önce Goldman Sachs’ın CEO’suydu. Eski rakibine iyi davranmayacağını tahmin etmek zor değil.

Bütün bunlar olup biterken kriz Amerika’nın ikinci büyük bankası Citigroup’u da etkisi altına alıyordu. Bankanın değeri, geçen yıl 270 milyar dolar iken geçtiğimiz Kasım ayında 20 milyar dolara kadar düşmüştü. Bankanın pasifinde, kredi kartına ve gayrımenkule dayanan 306 milyarlık borç yazılıydı. Hazine hemen bu borca garantör olduğunu ilan etti ve buna karşılık olarak Citibank, Hazine’ye yüzde sekiz temettü hakkı taşıyan hisse senetlerinden verdi. Devlet böylece Citibank’ın ortağı olarak onu kurtarıyordu. Ancak bu ortaklık herkese “nasip” olmuyor; nitekim zor durumda kalan AIG’ye devlet el koymuştu. Peki, Citibank’ın özelliği neydi?

Uzmanların büyük bir bölümü Citibank’ın yüzü aşkın ülkede faaliyet gösterdiğini, batması halinde krizin küreselleşeceğini ve derinleşeceğini, krizin önünün alınmasını için devletin müdahale ettiği noktasında birleşiyor. Citibank’ın kurtarılmasında onun büyüklüğünün etkisinin olmadığını söylemek zor ancak belirleyici neden büyüklüğü değil. Keza Lehman Brothers’ın büyüklüğü neredeyse Türkiye ekonomisi kadardı ancak batmasına göz yumuldu.

Citibank’ın kurtarılmasını anlamak için Amerikan Merkez Bankası Fed’in yapısını bilmek gerekiyor.
1907 yılında para kıtlığı yüzünden patlak veren kriz üzerine banka reformu yapması için Ulusal Para Komisyonu kuruluyor ve başına bipartisan, çift partili, yani hem Cumhuriyetçi hem de Demokrat, birisi olan Nelson Aldrich getiriliyor. Merkez Bankası’nın niteliği üzerine tartışmalar başlıyor. Bu tartışmalar sonucunda Merkez Bankası’nın özel mülkiyete dayanan merkezi bir banka olması kararlaştırılıyor. Ancak tartışmalar bununla bitmiyor. Merkez Bankası’nın kuruluş sürecini yönlendiren Nelson Aldrich’in kızını John D. Rockefeller, Jr. ile evlendirmiş olması ve Rockefeller ailsine olan yakınlığı, “tarafsızlık” ilkesini gündeme getiriyor.

Merkez Bankası’nın bağımsızlığı tartışılırken hep hükümetten özerk olması tartışılmıştır ancak tekellerden bağımsızlığı tartışılmamıştır. Bunun nedeni FED’i bizzat tekellerin kurmuş olmasıdır. Citibank, Amerikan Merkez Bankası’nı kuran altı bankadan birisidir ve tıpkı Exxon-Mobil, Chevron, JP Morgan-Chase gibi meşhur Rockefeller ailesine aittir.

Devletin Citibank’a ortak olması aslında ortaklığın pekiştirilmesidir; çünkü ortaklık FED’in kuruluş tarihi olan 1913 yılına kadar uzanmaktadır. Bu anlamda Amerikan Hazinesi, FED’i kurtarmıştır.

Tekellerin devletin fonksiyonlarını üstlenmesi bu krizle birlikte tartışılacağa benziyor.




Sait üakır

Odatv.com
11 Aralık 2008