Amerikan
jeologu Prof. Raphael Pumpelly (08.09.1837 ð 08.10.1923), yakýndan tanýþmak amacýyla
Washington Karegi üniversitesiðnin mali yardýmýný kullanarak Türkmenistanða
ilk defa 1903 yýlýnda geldi. 1904 yýlýnda Aþkabat yakýnlarýnda yerleþen
Anauðda (Anev) ve Marýðda (Merv) yapmýþ olduðu kazýlarýnýn sonuçlarýndan
oluþan ve 1908ðde Washingtonðda yayýmlanan ðExploration in Türkestan
Expedition of 1904ð (Türkistanðdaki Araþtýrmalar 1904 Yýlý Heyeti) adlý
kitabý ve bazý diðer eserleriyle bilim dünyasýnda çok zeki bir arkeolog ve
tarihçi olarak da kendisini tanýtmayý baþardý. Prof. Pumpellyðnin Anauðda
elde ettiði buðday taneleri ve koyun kemikleri gibi buluntular, kýymetli
numuneler halinde günümüze kadar Philadelphiyaðdaki Tabiat Müzesiðnde
korunmaktadýrlar. Philadelphiya müzesindeki numuneler, Türkmenistanðýn Ahal
vilayetinde son yýllarda kurulan Ak Buðday Müzesiðnde tekrar
sergilenmektedirler.
Prof. Pumpelly, 1904 yýlýnda Anau tepelerinde yaptýðý kazýlar sonucunda 5
ayrý medeniyet tespit etti ve toprak tabakalarýna dayanarak bu
medeniyetlerin:
Anau I (M.ü. 9000 ð 6000),
Anau II (M.ü. 6000 ð 5200),
Anau III (M.ü. 5200 ð 2200),
Anau IV (M.ü. 2200 ð M.S. 150),
Anau V (M.S. 370 ð 1850) senelerinde yaþamýþ olduklarý neticesine vardý.
Prof. Pumpelly; 1904 yýlýnda Türkmenistanðýn baþkenti Aþkabat yakýnlarýndaki
Anau harabelerinde, buradaki insanlarýn tahýl üretmiþ olduklarýnýn
iþaretlerini buldu. O eski zamanlarda muhtemelen Hazar-Aral tatlýsu gölünün
güneydoðu sahilleri bugünkü Aþkabatða kadar uzanmaktaydý.
Kendisinin elde ettiði bazý sonuçlar üzerinde durmaya deðer ehemmiyettedir.
Anau medeniyetinin baþlýca bulunduðu yerler, dað çaylarýnýn düzlüðe çýktýðý
yerlerdeki yamaçlardýr. Avcýlýk hayatýndan yavaþ yavaþ tarým ve çobanlýk
hayatýna geçen kabilelerdeki en eski sulama þekilleri her halde bu gibi tabii
þartlar içinde meydana gelmiþtir. Anauðda önce tarým baþlamýþ olup,
hayvanlarýn evcilleþtirilmesi daha sonra ortaya çýkmýþtýr. Anau IIðde, Anau
Iðdeki büyükbaþ hayvanlardan ziyade, koyun ve keçi beslendiði ortaya çýktýðý
görülmektedir.
Prof. Raphael Pumpelly, Anauðda topladýðý arkeoloji malzeme ve materyallerinde
insanoðlunun ilk tarýmsal faaliyetleriyle ilgili olarak ðOasis (Vaha
Tatlýgöl) Teorisið adlý bir teoriyi ortaya attý ve taþ devri insanlarýnýn son
Buzul çaðýnýn sonlarýnda meydana gelen kurak bir iklim bölgesinde yaþamlarýný
sürdürebilmek için, vahþi hayvanlar ve bitkilerle birlikte, büyük tatlýsu
gölleri etrafýnda toplanmýþ olduklarýný öne sürdü. Bir araya gelerek
toplanmýþ olan bu insanlar buralarda büyükce köyler kurmuþlardýr. Topluluðun
besin ihtiyacýný daha kolay karþýlayabilmek için çok önemli bir kültürel
evrim gerçekleþtirerek bazý bitkiler ve hayvanlar evcilleþtirilmiþlerdir.
Buðday ve arpa evcilleþtirilmiþ ilk tahýl ürünleri; koyun ve keçi ise
evcilleþtirilmiþ ilk hayvan türleri olmalýdýrlar. Tahýl çiftçiliði ve
hayvancýlýk ilk defa Orta Asyaðda (Türkmenistanðda) gerçekleþtirilmiþ ve daha
sonra Karadeniz sahillerinden Avrupaðya geçmiþtir.
Ýlk defa Prof. Pumpelly tarafýndan ortaya atýlan ðOasis Teorisið daha sonra
bazý bilim adamlarý (mesela Ýngiliz arkeologu Gordon Childe) tarafýndan geliþtirildi.
Onlara göre tarýmdaki bu geliþmeler, insanoðlunun parazitlikten kurtulup
tabiatla ortaklýk kurarak üretken hale geliþinin ilk evrimidir. Bu üreticilik
uzun zaman boyunca devam ederek tarihte ilk primitif sanat ve edebiyat
eserlerini ve sonuçta bugünkü Türkmenlerin çok eski atalarýnda, ilk sözle
folklorda sonra boyala kayada resimleri çekilen, kendine ve Tanrýya
(Tanrýlara) dini inancýný doðurmuþtur.
Amerikan bilim adamý Prof. Raphael Pumpelly, aydýnlattýðý Anau (Anev)
medeniyetiyle, Türkmenlerin Eski üagðdan da daha önceki dönemlere ait
kültürel geçmiþini tespit ederek, günümüz tüm tarih kitaplarýnda ve bilimsel
ansiklopedilerinde yer almasýný saðladý.
Ama ne yazýk ki ayný tarih kitaplarda yer alan Sümerler konusunun Anau
medeniyetiyle ilgisinden bu ana kadar söz edilmez. Aslýnda o eski zamanlarda
muhtemelen Hazar-Aral gölü sahilleri bugünkü durumundan daha da geniþ idi ve
Türkmenlerin Anau medeniyetini meydana getiren eski atalarýnýn bir kýsmý çok
sayýdaki gemileriyle Hazar-Aral gölünde yüzerek Türkmenistanðdan
Mezopotamyaðya gelmiþ ve Sümerlerin de atalarý olmuþtular. üünkü ayný
ilahilere tapan Sümerlerin ve Eski Türkmenlerin (Oðuzlarýn, Hunlarýn)
kendilerini Tengri/Dingir ðSemað oðullarý hesaplamalarý boþ yere deðildi.
Toplumu (daha sonra devleti) yönetmenin iki kanatlý sistemi her ikisi için de
ayný idi.
Sümerliler eklemeli bir dil kullanýyordu. Sümerce tarihte bilinen ilk yazýlý
dildir. Cüney Mezopotamyað da M.ü. 4000 yýlýnda konuþulan ve M.ü. 2000′li
yýllarýn baþlarýnda yerini konuþma dili olarak Akatçaðya býrakan Sümer dili
Türkmen dilinde (genellikle Altay ailesine ait dillerde) olduðu gibi
kelimeler kök halinde, onlara ekler yapýlarak yeni kelimeler oluþturuluyor.
Sümer dilinde Türkmen dilinde olduðu gibi fiil bakýmýnda çok zengin. Ses uyumu
var. Erkek, diþi ayrýmý yok. Türkmencede olduðu gibi kýsa anlatýmla geniþ
anlam veriliyor.
Türkiyeli bilgin Prof. Dr. Osman Nedim Tuna, 165 Sümer kelimesini, hem anlam
hem de fonetik bakýmýndan uyan Türkçe kelimelerle eþleþtirmiþ olursa
Almanyalý Türkmen Begmurat Gerey, Sümer kültürünü arkeolojik buluntular,
mimarlýk, efsaneler, yer adlarý ve dil yoluyla Türkmen kültürü ile
karþýlaþtýrmýþ, anlam ve fonetik bakýmýndan Türkmence ð Sümerce 295 kelimeyi
eþleþtirmiþtir.
Bunu da bilmemiz gerekiyor ki bugün Sümerliler denilen medeniyete Almanlardan
Ýngilizlere, Farslardan Araplara kadar bir çok millet sahiplenmekte ve
atalarýnýn Sümerliler olduðunu ileri sürmektedirler. Bunun nedeni þüphesiz
medeniyetin, tarihin, hukukun, bilimin, edebiyatýn, tarým ve ekonominin
Sümerlerle baþlamasýdýr.
Tarihsel gerçek ise sonuç olarak böyledir: Ýnsanlýk Tarihinin insanlýðýn
inanç edinmesiyle geçmiþi M.ü 13000 yýllarda sona eren buz çaðý ve Altay
inançlarý ile baþlar. Daha sonra M.ü 9000 yýllarýnda Altay daðlarýndan inen
Eski Türkmenler (Altaylýlar) güneye daha sýcak coðrafyaya yerleþmiþlerdir.
Türkmenistanðýn þimdiki baþkenti Aþkabatðýn yakýnlarýnda Anau kentini
kurmuþlardýr. Ýlk olarak insanlýðýn hayvanlarý evcilleþtirdiði ve tarým
yaptýðý yer burasýdýr. M.ü 4500 yýllarda Anau kentini býrakýp Mezopotayaðnýn
verimli topraklarýna göçmüþtür.
Dile ait konumuzu toparlayacak olursak: Sümer belgelerinin ilk okunuþundan
itibaren Sümercenin Ural-Altay dillerine benzediði söylenmiþ. Daha sonra ayni
anlam ve fonetikte olan Sümerce ve Türkçe kelimeler karþýlaþtýrýlmýþ. Bu
yeterli görülmeyerek konulara göre karþýlaþtýrma istenmiþ. Son çalýþmalarda
bu da yapýldý ve Türkmen dili ile Sümerce arasýnda büyük bir yakýnlýk ortaya
çýktý, hatta bazý kelimelerin zamanýmýza kadar ulaþtýðý görüldü. Bilim
adamlarý da Türkmen dilinin çok saðlam, kolay kaybolmayan bir dil olduðunu
kabul ediyorlar. Bunlara göre Sümer dilini üok Eski Türkmen dili veya o dilin
bir dalý olarak vasýflandýrabiliriz.
Kaynaklar:
1- Raphael Pumpelly, Exploration in Turkestan Expedition of 1904. Washington,
1908 (Türkmence üevirisi Aþkabat 2005).
2- Muratgeldi Söyegov, Bilge Kagan Moniment // Miras (Heritage), Vol. 2.
Ashgabat, 2007. Pg. 96-121.
3- Muratgeldi Söyegov, üin Yýllýklarýna Göre Birkaç Hunca Sözcük ve Kýsa
Açýklamasý // Tarih Türk Dünyasý Kültür Dergisi. Sayý: 256 Nisan. Ýstanbul,
2008. Sayfa: 52-54.
4- Muratgeldi Söyegov, Türkmencenin Mantýki Temelleri // Tarih Türk Dünyasý
Kültür Dergisi. Sayý: 260 Aðustos. Ýstanbul, 2008. Sayfa: 58-60.
5- Muratgeldi Söyegov, Chagry beg and Togrul beg: Continuation of the Ancient
Oghuz Traditions // Literature and Culture of the Seljuk Epoch. Abstracts of
Reports of the International Scientific Conference. Ashgabat, 2009. Pg.
187-188.
6- Muratgeldi Söyegov, Buðday Benizlilik ve Koyun Gözlülük veya Türkmen
Etnolojisinin Bazý üzellikleri: Konuya Folklorik ve Tarihsel Yönlerden Bir
Bakýþ // Türk Dünyasý Belleteni ð Herald of Turcic World. No 1 (2).
Mahaçkale, 2010. Sayfa: 7-11.
7- Muazzez Ýlmiye üýð, Sümer Dili ile Türk Dili Karþýlaþtýrmalarý
8- Sümerler Türk mü? Sümer Dili Türkçe mi? // |
Anau Medeniyeti ve devamý
Alinti
