islam ve insan

[atoybil]

Mehmet Toprak

İslam ve insan

ğMahlûkatın en şereflisi olan insanın kul olabileceği tek varlık, mevcudatın en şereflisi olan Allahğtır.ğ
M. İslamoğlu

İnsan, Allah tarafından kainatın bir parçası olarak biçimlendirilmiş (1); mahiyetini kavrayamadığımız bir ğGizğ ve ğGizemliğ güçle donatılmış (2); Allahğın ğHalifeğsi olarak yeryüzünü imarla görevli kılınmış yani başıboş bırakılmamıştır (3). İnsana hayatı boyunca takip edeceği doğru yol yine o üst kudret tarafından vahiy yolu ile bildirilmiştir (4). Vahye ise aklederek/düşünerek bağlanması istenmiştir (5).

Akıl ve vahiy insan varlığına verilmiş ayrıcalıklardır. Zira ilahi vahyin birinci derecedeki muhatabı insandır. Toplumu ve tarihi akışın seyrini değiştirmeyi veya düzenlemeyi amaçlayan bütün dinlerin/ideolojilerin ilk muhatabı da insandır. Toplumsal projesi bulunan bütün anlayışlar, insan-toplum-tarih üçgeni arasındaki ilişkileri değerlendirmek kadar, bu üç öğeyi zorunlu olarak tahlil etmek durumundadırlar. Zira köklerini tarih içinde oluşturan toplumun yapısını değiştirme eylemi, öncelikle insanın yakın çevresinde ve ondan da önce, insanın kendi tutum ve anlayışında gerçekleştireceği dönüşümle başlar. O halde toplumsal değişimin öncelikli öğesi de insandır.

"Toplumsal hayat", Allahğın bir ğölçüğ ve bir ğdüzenğ ile yarattığı evrende insanın ihtiyarına ve insiyatifine bırakılan alandır. İnsanın toplumla ve tarihle olan ilişkisi ise, kendi kimliğini belirlemede büyük öneme sahiptir. Beğendiğimiz veya beğenmediğimiz insanların kimlikleri, doğuştan getirdikleri sıfatlar değildir. İnsan, doğduğunda fıtri olarak bazı yapısal yetenekler taşır, ama belirlenmiş bir kimlik veya bize sunabileceği herhangi bir bilgi getirmez (6). İnsanın dünyaya gözlerini açtığında çevresine yönelik bağımlılığı diğer canlı türleriyle mukayese edilemeyecek derecede çok ve şiddetlidir. Ve yaşamını devam ettirebilmesi, çevresinin ilgisine bağlıdır. İnsanın organik varlığını devam ettirebilmek için ilgisine zorunlu olduğu toplumsal çevresinin, yeteneklerini yönlendiren telkinleri gittikçe idrak alanını kuşatır. İnsanın bu suretle oluşmaya başlayan kimliği, içinde doğduğu ve yetiştiği toplumun tarih içinde kazandığı kimliğinden büyük ölçüde etkilenmeye başlar.

İnsan biyolojik yapı itibariyle diğer canlılara benzer: Organizmasının işleyişi üzerinde herhangi bir tasarrufa sahip değildir. Mesela kalbini durduramaz, midesine direktifler veremez vb. Ancak akıl sahibi olmasıyla insan diğer canlılardan ayrılır. Temyiz (iyiyi kötüden ayırma) gücünü kazanmaya başladığı andan itibaren bilinçli olarak ğseçmeğ, ğüretmeğ veya ğhata yapmağ ayrıcalığı sadece insana mahsustur. İnsanın bu ayrıcalığı, toplumsal telkinler karşısında sahip olduğu özgürlüğünü ve sorumluluğunu ön plana çıkartmaktadır.

Allah insanı en güzel bir biçimde yaratırken (7) onun vahiy ile belirlediği en doğru çizgide yürümesini amaçlamıştır (8). Böylece insan, yaratılmış olanların tutsağı olmaktan veya onları kendisine kul edinme zulmünden kurtulacak, Rabbinin yaratış amacına yönelerek, gerçek özgürlüğe ulaşacak ve varlık alemi içindeki dengesini yakalama mutluluğuna kavuşacaktır.

Lakin insanlık tarihi boyunca sosyal ilişkilerin seyrine baktığımızda, insanoğlunun sürekli olarak ayrılıklar, kutuplaşmalar, farklılaşmalar içinde bulunduğunu görürüz. Yani vahyin gösterdiği çizgiden sürekli inhiraf ve sapmağ İnsan, çoğu zaman bu toplumsal kaosun şaşkınlığından kurtulamamıştır. Tarihin gündemini tutan en soluklu konu özgürlük, denge ve mutluluk sorunu olmuştur. ğüzgürlükğ vahyin denge ve disiplininde sebat etmek midir yoksa vahye başkaldırıp, kendine sahte dünyalar bulmak mıdır? İnsanlığın mutluluğu, evrensel ortaklıklara teşne olmak mıdır yoksa güçlünün, güç yetirdiklerine hegemonyası mı? İnsanlık karanlıklardan nasıl arınabilecek; toplumsal kaosu nasıl aşabilecektir?

Bu soruların cevabı, insanları ve kainatı yaratan ilahi gücün onlar için koyduğu müfredatta gizlidir. Nitekim ilk insana, tabiatı ve kainatı kavrama usulünü öğretmiş (9) ve insanı diğer yaratılmışlardan farklı olarak, sorumluluğunu özgürce idrak edebileceği bir yetenekle donatmıştır (10). Ayrıca Rabbimiz insanı, kendisini bir´leyici bir fıtrat üzere yaratmıştır (11). Bu fıtrat insanın değiştirilemeyecek tabiatıdır. Fakat fıtratın bu özelliği insanın özgürlüğünü sınırlayan bir zorunluluğu değil, potansiyel bir olumluluğu taşımaktadır. Allah insanı yaratırken, onun nefsine bozulmayı da, sakınmayı da ilham etmiş (12); ona her iki yolu da göstermiştir (13).

Allah insanı yolların ayrılış noktasında ne başıboş ve rehbersiz bırakmış; ne de hür iradesini melekût alemine hapsetmiştir. O, insan fıtratını yaratırken onunla kendini tanıması üzerine sözleşme yapmış (14) bu fıtri özelliklerin üzerini örten nefsani arzularından veya cahili anlayış ve tutumlardan kendisini arındırabilmesi için ise her ümmete bir uyarıcı göndermiştir (15).

İnsanın diğer varlıklar karşısında yüceltilmesinin de, en aşağılara indirilmesinin de hikmeti budur (16).

İslam insanı bütün hükümlerinde yüceltmeyi amaçlamıştır. İnsanı insanlıktan düşüren kendi yaptıklarıdır.

DİPNOTLAR:
1. Al-i İmran/59; Abese/19
2. Secde/9; İsra/85
3. Kıyamet/36
4. Hud/l-2; İbrahim/l
5. Nisa/82; İbrahim/52
6. Nahl/78
7. Tin/4
8. Zariyat/56
9. Bakara/31
10. Ahzab/72
11. Rum/30
12. şems/8
13. Beled/10
14. Ağraf/172
15. Yunus/47
16. Tin/4-5