DOÐU ANADOLU'NUN TüRKLüÐü ............
http://www.angelfire.com/tn3/tahir/trk26ba.html

"KüRTüE" KELÝMELER, TüRKüE'DEN BOZMADIR!..

Günümüzde KURMANü AÐZI ve ZAZA AÐZI'nýn meydana geliþleri, "Dil tabakalanmasý" gerçeði ile izah edilebilir:
1-Ýlk Tabaka : (Asýl Unsur) Bu tabakanýn içinde ALTAY dilleri ile ortak, MOÐOLCA, üUKAYCA, KüKTüRK ve UYGUR TüRKüE'sinden kelimeler vardýr... Bu ilk tabakanýn dili TüRKüE olduðu için grameri de pek tabii ki TüRKüEðnin temel grameri doðrultusundadýr.

MOÐOLCA .... BORO, TüRKüE .... BOZ, KüRTüE .... BOR/BORO
LOÐOYCA .... KAL, TüRKüE .... ÝHTÝYAR, ATA, DEDE KüRTüE ... KAL
VÝTÝK: BÝTÝK
HAMA/ HEMAY (UMAY)

ve benzeri birçok kelimenin yanýnda DLT ile birleþik 1000ði aþkýn kelimenin varlýðýný da belirtmek gerekir. Yukarýda örneði verilen benzer kelimeler, TüRKÝYE TüRKüESÝ'nde kullanýlmadýðý halde, KURMANü ve ZAZA aðýzlarýnda kullanýlmaktadýr.

Ýkinci Tabaka : Ermeni, Rum; Süryani... vb. gibi küçük yerli diller... Bu diller birlikte yaþadýklarýndan dolayý bu dillerden alýnmýþ kelimeler :

Ermenice: AHüÝK,
Rumca: DEMET (demation),

Süryanice: ADAR.

3-üçüncü Tabaka : Arapça, Farsça gibi kültür dilleri... SELüUKLU döneminde Farsçaðnýn resmi dil olmasýndan ve SELüUKLULAR'ýn bölgedeki uzun hakimiyetinden dolayý Farsça daha da etkili olmuþtur. Arapça ve Farsçaðdan çok sayýda kelime bölge aðýzlarýna girmiþtir. Bu dönemde Farsça, gramer özellikleri bakýmýndan da aslýnda TüRKüE olan bölge aðýzlarýný etkisi altýna almýþtýr.

Arapça ve Farsçaðdan toplam 2500-3000 dolayýnda kelime bölge aðýzlarýnda yer almaktadýr.... Bu kelimelerin % 80ði OSMANLI TüRKüESÝ, %40-50ðsi de bugünkü TüRKÝYE TüRKüESÝ ile ortaktýr... Bu kelimeler için bakýnýz Ahmet Buran: Doðu Anadolu Aðýzlarýnýn kelime hazinesi BTTD.)

4-Dördüncü Tabaka : ANADOLU içindeki iç göçler ve mecburi iskan neticesinde bölgeye yerleþmiþ TüRK boylarýnýn bölge aðýzlarýna kattýðý özellikler...KARAKEüÝLÝ, BEÐDÝLÝ, TüRKAN, KAüAR, KARAMANLI...vb.)
5-Beþinci Tabaka : Bölgedeki kültür dilleri tesiriyle ve özellikle OSMANLI TüRKüESÝ aracýlýðýyla bölge aðýzlarýna girmiþ olan, Ýtalyanca, Yunanca, Fransýzca, Rusça, Ýngilizceðye ait kelimeler...

Bu kelimelerin de tamamýna yakýný TüRKÝYE TüRKüESÝ ve OSMANLI TüRKüESÝ ile ortaktýr.

Ýtalyanca, Yunanca, Fransýzca ve Rusça ile ortak kelimeler :

FIRTONEK (Fýrtýna), FENEV, CENDERME (Jandarma), KAFTAN...vb.

Bu konularda fazla bilgi için aþaðýdaki kaynaklara bakýnýz :

1- Prof. Dr. Tuncer Gülensoy, "Doðu Anadolu Osmanlýcasý, Etimolojik Sözlük Denemesi", Ankara 1986 ;

2- Tuncer Gülensoy, "Kurmanç ve Zaza Türkçesi üZerine Bir Araþtýrma!, Ankara 1983 ;

3- Ahmer Buran, "Doðu Anadolu Aðýzlarýnýn Kelime Hazinesi" Belgeler, Türk Tarihi, S. 44

ANADOLUðda TüRK dil ve kültürünün izlerini SüMERLER'e kadar götüren çalýþmalar vardýr.

SüMERCE ve TüRKüE arasýndaki benzerlikler, diller için tesadüfi benzerliðin çok ötesindedir..O halde ilk tabakanýn içine SüMERCEðyi de dahil etmek mümkündür.

Burada asýl belirtilecek husus, tarih sahnesinde aralarýnda en az 1500 yýllýk bir mesafe olmasýna raðmen bu iki dil arasýnda cümle yapýsý bakýmýndan olan benzerliktir. (Bakýnýz Prof. Dr. Emin Bilgiç, Atatürkðün Yüzüncü Yýlýna Armaðan adlý kitapta bulunan "Sümerlerin Tarihleri, Dilleri ve Kültürleri" adlý makale)

SüMER dilinin Sami diller grubuna dahil olmadýðý, bütün bilim adamlarý tarafýndan tasdik edilmektedir.. Hinks, Langdon, Hein gibi bilim adamlarý, SüMERCEðnin Hint-Avrupai diller grubunda olduðunu öne sürmüþlerse de, delil gösterememiþlerdir. Hatta Langdon "Sumerian Grammar, Paris, 1911" adlý eserinde fikrini deðiþtirmiþtir.

Ravlingson, Oppert, Delizsch, Hommel gibi bilim adamlarý ise SüMERCEðnin ÝSKÝT ya da TURAN dilleri topluluðuna ait olduðunu belirtirler.

H. Z. Koþay ise hiç birinin gerçekleþtiremediðini yapmýþ ve SüMERCE ile TüRKüE arasýndaki benzerliði gösteren bir liste yayýmlamýþtýr. (Bakýnýz: SüMERLER)

H. Z. Koþay'ýn ayrýca ELAMCA üzerine yaptýðý çalýþma da önemlidir. (bakýnýz: ELAMLAR)

TüRKÝYE TüRKüESÝ ile KURMANü aðýzlarý arasýnda birlik vardýr...Aslýnda bu þaþýrtýcý deðildir. üünkü bu dilleri konuþanlar aslýnda ayný soydan ama ayrý boylardan gelen TüRKLER'dir.

KAYNAKLAR:

- T. Gülensoy, "Kurmanç ve Zaza Türkçeleri üzerine Notlar", Ankara 1985 S. 1-7;

- Tuncer Gülensoy "Doðu Anadolu Aðýzlarý ve Divan-u Lügatiðt Türk", V. Uluslararasý Türkoloji Kongresi 23-28 Eylül 1985, Tebliðler 1. Cilt Türk Dili, Cilt-1. Ýstanbul 1985 S. 107-115;

- Tuncer Gülensoy "Doðu Anadolu Aðýzlarý üzerine"; Türk Dili (Eylül 1985), sf. 144-149

***
Kürmanç ve Zaza aðýzlarýnda tesbit edilen bazý ünlü deðiþmeleri :

Kelime içinde yan yana bulunan iki ünsüzün yer deðiþtirmesi (göçüþme/metathese):

BAZI MORFOLOJÝK üZELLÝKLER

Dilin genel grameri gibi, kelime yapýsý da bir terkip halindedir.... Arapça kelimelere Farsça ek ve yardýmcý fiiller, TüRKüE kelimelere Farsça ekler vb. gibi yardýmcý fiiller veya bunlarýn tersi bir yol takip edilerek bir "Esperonto" yaratýlmýþtýr... Asýl tabaka ile birleþen kelimelerde, TüRKüE kelimelere TüRKüE ekler getirilmektedir.
1-TüRKüE kökenli kelimelere TüRKüE eklerin getirilmesi :


KURMANü AÐZI ............... TüRKüE
çavirme .............. çev-ir-me
vergu ................. ver-gi
koçer .............. göç-er
eriþ ............... er-iþ
zobaþý ............... su-baþ-ý

2- TüRKüE kökenli kelimelere Farsça eklerin getirilmesi :
emdan .............. yem-dan
sahbun ............ sað-bun (budan)
saðtýrýn ............ sað-kýrýn (kerden)
yazmiþkýr .............. yaz-mýþ-kýr (kerdan)

3-Farsça Kökenli kelimelere Farsça eklerin getirilmesi :
havani .............. kar+an-i
koremar ................ kör+mar
korbun ................ kör+buden
gýrankýrýn ................ giran+kerden

4-Arapça kökenli kelimelere Arapça eklerin getirilmesi :
himet .................. himmet
dayire ................. daire
hukumat .................. hükümet

5-Arapça kökenli kelimelere Farsça eklerin getirilmesi :
haberbezin ................. haber+bezin
hefbun ............... hef(hafi)+buden
garbdost ................ garib+dust

SENTAKS ÝFADESÝYLE UMUMÝ KüRTüE
Kürt aðýzlarý sentaks olarak da Farsça ile ayný deðildir.... Cümle yapýsý ve özellikle gramer mantýðýnýn temelinde TüRK mantýðý vardýr... Fakat Farsçaðnýn tesiriyle OSMANLI TüRKüESÝðnde olduðu gibi, bazý tamlamalar TüRKüE'nin yapýsýna uygun deðildir. Aþaðýdaki cümle sentaks itibarý ile TüRKüE ve Farsça ile karþýlaþtýrýlmýþtýr.... Ýki tamlama dýþýnda TüRKüEðnin gramerine uyan ve kullanýlan kelimeler, TüRKüE, Farsça ve Arapçaðdan bozma kelimelerdir.


Wi lý ser reki ne aw heye ne çamor
(o) (üstünde bir yolun) (ne) (su - ab) (var) (ne) (çamur)

We erde hýþkda korpiyek çekiriye

(o) (yerde kuru) (bir köprü) (yapmýþ)

Bu sentaksta, üZNE+ TüMLEü+YüKLEM sýrasý korunmuþtur.

Her ülkenin bünyesindeki sosyal konular, milli akademilerðnce incelenip çözüme kavuþturulurken, maalesef biz gereken önemi vermediðimizden, bize ait bu alanlarda yabancýlar uzman yetiþtirmektedir.

Bir çok millette görülebilecek bölge aðýzlarýnýn ve bazý ölü dillerinin, siyasi maksatlar için diriltilmesinde çýkar uman çevrelerin çalýþmalarýný da ilim adýna onaylamak mümkün deðildir.

Türkiyeðde dünya kültürünü zenginleþtirecek ve yurttaþlarýmýzýn geliþmesine hizmet edecek bir Kürtçe olsaydý, bunun geliþimini desteklemek Türk aydýnýnýn seciyesinin bir gereði olurdu. Ancak, dil olma þahsiyetine ulaþmamýþ, "patois" seviyesindeki mahalle aðýzlarýný, Türk milletinin bölünmesine yol açacak þekilde suni bir millet dili yapma çabalarýna asla müsaade etmeyiz.

TüRK fikir ve sanat adamý, dil taassubu içinde de deðildir... Nitekim TüRKLER, geçmiþte ve günümüzde ilmin ve edebi sanatlarýn çeþitli dallarýnda çok farklý dillerden eserler vermiþlerdir.

Bütün büyük dillerde olduðu gibi, TüRKüEðde de tarihin geliþimi içerisinde farklý lehçeler ile de eserler verilmiþtir. KARAHANLI TüRKüESÝ ile yazýlmýþ "Divan ü Lügatiðt TüRK" bizim olduðu gibi, UYGUR TüRKüESÝ ile yazýlmýþ "Altun Yaruk" da bizimdir. Bu cümleden olmak üzere Arapçasý ve Farsçasý bol Doðu Anadolu Osmanlýcasý ile üretilmiþ fikri, dini ve edebi metinler de bizimdir ve o derece de millidirler.

Kürt boyunun lehçeleri olduðu ileri sürülen parçalar üzerinde araþtýrma yapanlar, onun problemleri üzerinde de sürekli olarak çalýþmaktadýrlar. Temel amacý Türkiyeðyi zaafa düþürmek olan Kürt dil bilimcilerinin, Kürtçe genel baþlýðý altýnda toplanan Doðuðdaki aþiret dillerinin, Kürtçeðnin lehçeleri olduðu yolunda çeþitli çalýþmalar yaptýklarýný belirtmiþtik.

Dil bölücüleri tarafýndan Kürtçe dil çatýsý altýnda toplanmaya çalýþýlan Zazacaðnýn gramer yapýsý ve kelime haznesinin çok farklý olmasý, Kürt dil birliðini saðlanmasýndaki en büyük engeli oluþturmaktadýr.

Zira bu Kürtçü dil çalýþmalarý sýrasýnda Zazalar, Zaza-Kurmanç dil farklýlýðýný bilmelerinin yaný sýra Kurmanç olmadýklarýnýn da bilmekte ve Kurmançça ile, Kürtçe genel baþlýðý altýnda birleþmeyi istememektedirler.

Yani Kürt ayýrýmcýlarýn dil çalýþmalarý, kendi aralarýnda da bölünmelere yol açmaktadýr.

TüRKüEðnin Ýstanbul aðzýndaki kelimelerinin ZAZA ve KURMANüüA aðýzlarýnda bulunan karþýlýklarýna örnekler:

Diðer bazý tablolar:

***
DIMILLI AÐZI

Bütün TüRK lehçeleri gibi DIMILLI da, OSMANLI TüRKüESÝðnin bozulmasýndan, okumamýþ, daðlý, þehir medeniyetine ulaþamamýþ basit yaþayýþlý kiþilerin aðzýnda kelimelerin basitleþtirilmesinden meydana gelmiþtir.
Mesela :

Tembel --------------Temel
Tembih -------- Tembe ,Teme
þembe ------------------------------- þeme (Cumartesi)

XIX. Asýrda yazýlmýþ bir Farsça belgede "Dunbeli, Kýzýlbaþ taifesinden sayýlan bir Kürt kabilesidir. Hepsi TüRKüE konuþurlar," denilmektedir. (Deng Dergisi s. 22, 1992) Aslýnda burada belirtilmek istenen, Dunbeli (Dýmýllý) halkýnýn Alevi, daðlý, göçebe bir TüRK aþireti olduðudur... DIMILLI dil yapýsý, Hint-Avrupai deðil, URAL-ALTAYðdýr. Yani fiil sondadýr.

Mesela :

Mi say de lafeld. ----------------- Dýmýllý aðzý
Min sev de lewik. -------------- Kurmanç aðzý

Ben oðlana elme verdim. ---- TüRKüE

I gave an apple to the boy. -- Ýngilizce

Kemali ra vafe. -------------------- Dýmýllý aðzý

Jý Kemal re befe ----------------- Kurmanç aðzý

Kemalðe söyle --------------------- TüRKüE

Tell Kemal -------------------------- Ýngilizce

Burada, tamamen TüRKüE'nin özelliði olan ^B-V deðiþimini", Kurmanç-Dýmýllý aðýzlarýnda görüyoruz.

Meselaa :

Ehmedi nan ward. ----------------Dýmýllý aðzý
Ehmed nan hwar.----------------- Kurmanç aðzý

Ahmet ekmek yedi. -------------- TüRKüE

Ahmet ate bread. ----------------- Ýngilizce

Türkiye bu konunun kültürel önemini kavramýþ olmalý, ve her türlü tedbiri almalýdýr. Dil araþtýrmalarýnýn ortaya koyduðu gerçek budur.

Netice-i kelam; Kürtler, Ortadoðuðdaki komþu kültürlerin etkisiyle asýllarýndan dil itibarýyla baþkalaþýma uðramýþ TüRK toplumlarýdýr. Anadolu Kürt boylarýna TüRKüEðyi yeniden öðretmek, onlarý dil itibarýyla da asýllarýna döndürmek demek olacaktýr.

Dünyadaki sayýsýz örnekleriyle de görüldüðü gibi, sadece dil faktörünün bir toplumu ayrý bir millet ve ayrý bir devlet oluþturmaya yetmeyeceði tarihi ve bilimsel bir gerçektir.

Dil baþlý baþýna bir devlet kurmaya yeterli deðilken, bünyesinde farklý dilleri barýndýran toplumlarýn bir millet oluþturabileceðini de görmekteyiz... üin, A.B.D. ve Hindistan bunun en iyi örneðidir.

TüRK dilinin genel problemleri çözümlendiði, TüRKüE dünya dilleri ailesinde hak ettiði yeri alabildiði oranda, Anadolu dil birliði ile ilgili problemler de çözüme kavuþturulmuþ olacaktýr. TüRK lehçe ve þivelerinin karþýlýklý lügatlarýnýn hazýrlanmasý, TüRKüEðnin genel gramer kurallarýný içeren eserlerin yapýlmasý, zamana ve coðrafi daðýlýma göre TüRK dil özelliklerinin gösterdiði geliþme seyrinin belirlenmesi; TüRK dil birliðini saðlarken, ANADOLU TüRKüESÝ'nin de kendi içerisinde bütünleþmesini saðlayacaktýr.

email: ttrkkan@excite.com